contact
MyEtwie
In de kijker

Meesters en leerlingen

Gepubliceerd op 01/05/2022
Categorie
ETWIE - brecht Beurs-Ambachten (19)
Foto: Vader en zoon Jonckers

Vlaamse beurzen voor het doorgeven van immaterieel erfgoed

Sinds 2019 kunnen meesters in een vakmanschap of ambacht een beurs aanvragen bij de Vlaamse overheid om hun kunde, vaardigheden en kennis door te geven aan één of meerdere leerlingen. Dat gebeurt binnen een persoonlijk en intensief traject van maximum twee jaar. De meester-leerlingtrajecten bieden een vruchtbare manier om immaterieel erfgoed te borgen voor de toekomst. Immaterieel erfgoed leeft in de hoofden, handen en harten van heel wat mensen in onze samenleving, en heeft z’n wortels in de traditie. Dankzij de inspanningen van meesters en leerlingen wordt ook het verdere voortbestaan van dit erfgoed verzekerd. ETWIE mocht al heel wat meester-leerlingtrajecten begeleiden. Tijd voor een korte voorstelling van enkele meesters en leerlingen uit de voorbije drie jaar.

Uit Museumkrant #008 voorjaar 2022 van het Industriemuseum.

LEERLING:

Maaike Van den Abbeele

MEESTER:

Anita Meersman

VAKMANSCHAP:

artisanaal borduren

STATUS:

afgerond

ETWIE - maaike 3

“Ik ben Maaike Van den Abbeele (32), modeontwerper en kunstenaar uit Aalst. Ik creëer werken met textiel en garen op een zo duurzaam mogelijke manier: ik personaliseer kleren met borduurwerk, maak eigen creaties met resten stof ... Mijn werk vertoont heel wat oosterse invloeden. Naast textielontwerp geef ik workshops aan jongeren en ik verdiep me momenteel ook in keramiek via deeltijds kunstonderwijs. Van 2019 tot 2021 was ik leerling in een meester-leerlingtraject rond artisanaal borduren.

Mijn meester was Anita Meersman. Zij woont eigenlijk om de hoek. Ik leerde haar toevallig kennen in 2016 toen ik in functie van mijn mastercollectie een borduurster zocht. Ik geraakte enorm geboeid door haar werk. Eind 2018 zag ik dan de kans om een ambacht aan te leren via een meester-leerlingbeurs. Ik greep die kans met beide handen en klopte meteen bij Anita aan. Omdat haar gezondheid na een beroerte sterk achteruit was gegaan en het borduren steeds moeilijker verliep, begon de tijd te dringen om haar kennis op te slorpen en dus te leren werken met haar borduurmachine.

Anita leerde mij manueel borduren op een Baratto borduurmachine, een zeldzaam stuk dat ook niet langer wordt geproduceerd. Met de machine omgaan, betekent je borduurwerk nauwlettend controleren met zowel je handen, voet als knie. Uiteindelijk werd de hele overdracht een erg zelfstandig leerproces. Anita was sommige dingen al een beetje vergeten. Maar de samenwerking verliep vlot en ik mag nu nog altijd bij haar borduren. Ik zou het hele traject zeker overdoen, het was een opportuniteit om mij in iets nieuws te verdiepen en specialiseren. Ik voel me dankbaar en fier en het is ook een beetje een opluchting dat ik het artisanaal borduren zo mee in leven kan houden; ik heb altijd veel respect en waardering gehad voor ambachtelijk werk.

Ik hoop er dan ook mee te kunnen uitpakken en dit ambacht in een nieuw daglicht te kunnen plaatsen, het in leven te houden en te delen en, wie weet, op een dag mijn kennis ook zelf door te geven. Hoewel het nog steeds een groeiproces is, kan ik dankzij het borduurwerk iets nieuws naar buiten brengen. Het biedt mij extra vrijheid en nieuwe tools om mezelf op een andere manier als ontwerper te gaan positioneren.

Een puntje van kritiek? Omdat de beurs door de RVA en de VDAB gezien werd als een bron van inkomsten, kon ik het meester-leerlingprogramma niet combineren met een uitkering en de formule ‘springplank naar zelfstandige’, waar ik als deeltijds zelfstandige in bijberoep net gebruik van wilde maken. Dat was wel jammer. Maar ik zou het zo opnieuw doen.”

LEERLING:

Brecht Jonckers

MEESTER:

André Jonckers

VAKMANSCHAP:

restauratie van rijtuigen

STATUS:

afgerond

ETWIE - brecht IMG_1698
Foto: Brecht en André aan het werk

“Ik ben Brecht Jonckers en ik ben deeltijds ICT-coördinator op een middelbare school. Tussen 1 juli 2019 en 30 juni 2021 leerde ik de kneepjes van een uniek vak: het restaureren van antieke paardenkoetsen.{"name":"id9qe5dy9hl","existing":true}

Het bijzondere is dat meester André Jonckers tegelijkertijd ook mijn vader is. Hij was leraar, nu op pensioen, en hield zich de voorbije 40 jaar bezig met mennen, en met het verzamelen en restaureren van rijtuigen. In 1997 stichtte hij het Rijtuigmuseum in Bree, waar ik vandaag ook meedraai. En ook ik houd me intussen bezig met het verzamelen en restaureren van rijtuigen, net als hij. Ik ben dan wel opgegroeid tussen de paarden en koetsen, maar de interesse in antieke paardenkoetsen is pas in de afgelopen jaren enorm gegroeid. De stap om uiteindelijk via een meester-leerlingtraject eenzelfde passie na te jagen was snel gezet.

Mijn vader en meester bracht me niet enkel theoretische kennis bij over rijtuigmodellen en gebruikte materialen, maar leerde me ook van alles over houtbewerking, ijzerbewerking, houtsnijden, lederbekleding, stoffering, conservering van materialen … Op voorhand hadden we het traject zo uitgestippeld dat aan de hand van drie objecten zoveel mogelijk technieken aan bod zouden komen. Alles verliep volgens plan, en hoewel corona even roet in het eten strooide, konden we de verloren tijd nadien nog inhalen. Naast de technieken die doorheen het hele traject zijn doorlopen, was ook het opzoeken van bijbehorende informatie een bijzonder leerrijke onderneming, net als het contact met andere verzamelaars en restaurateurs.

Om het hele proces vlot te kunnen doorlopen, heb ik mijn dagdagelijkse job één dag per week omgeruild voor een dag als leerling, twee jaar lang. Dat schema zet ik intussen verder. Zo kan ik de aangeleerde technieken blijvend bijschaven en nog meer ervaring bijeensprokkelen. Ik wil zoveel mogelijk aspecten van het ambacht leren kennen. En mocht ik in de toekomst nóg meer tijd kunnen spenderen aan het vak, dan zou ik die kans zeker niet laten liggen.

Ik ben erg blij dat we in het meester-leerlingavontuur zijn gestapt. Dit soort initiatieven zorgt ervoor dat heel wat ambachten bewaard kunnen blijven – het restaureren van rijtuigen is in België alvast met uitsterven bedreigd. De meester-leerlingbeurzen bieden dus een geweldige kans om kennis en vakmanschap door te geven aan een volgende generatie. Hopelijk kunnen we via deze weg ook andere mensen warm maken om hun ambacht in leven te houden. Ik koester het alvast als een absoluut rijke ervaring.”

ETWIE - Brecht 2-bespreken-bekleding
Foto: het bespreken van de bekleding
ETWIE - brecht IMG_1741
Foto: Brecht aan het werk

LEERLING:

Valerie Tjantele

MEESTER:

Oktay Sancak

VAKMANSCHAP:

weven

STATUS:

opgestart in februari 2022

20220307_AV_Week van de Vrijwilliger (c) Martin Corlazzoli (16)
Foto: weven met machinale schietspoelgetouwen. © Martin Corlazzoli

“Mijn naam is Valerie Tjantele. Ik ben textielontwerpster gespecialiseerd in handweven. Weven is een techniek die me immens fascineert vanwege de eindeloze mogelijkheden. In mijn atelier weef ik unieke stoffen van natuurlijke materialen zoals katoen en linnen. Naast weven ben ik ook erg geïnteresseerd in het natuurlijk verven van stoffen en garens.

Samen met Jente Hendrickx en Charlotte Cardyn leer ik werken met machinale schietspoelweefgetouwen uit de 19e en begin 20e eeuw, een vakmanschap van technieken en handelingen die vandaag niet langer worden aangeleerd binnen textielopleidingen. Dat maakt het extra bijzonder. Meester van dienst is Oktay Sancak. We kwamen met elkaar in contact via ETWIE. Oktay werkte vroeger in de textielindustrie en is al vele jaren verantwoordelijk voor de textielmachines in het Industriemuseum. Hij kent de schietspoelweefgetouwen door en door. Er is sowieso een enorme hoeveelheid kennis aanwezig in het museum. Het is een heel inspirerende werkplek met veel mogelijkheden. Zo kunnen we ons onderzoek ook verrijken met informatie uit de bibliotheek of inspiratie opdoen in de vaste collectie van het museum. En we hebben het geluk om naast Oktay nog te kunnen leren van andere medewerkers in het museum, zoals Baki, Kenneth en Marc. Zij demonstreren de oude textielmachines aan museumbezoekers en maken externe makers wegwijs in de textielafdeling. Ik verwacht zeker dat we mooie resultaten kunnen behalen.

Voorlopig zitten we nog in de opstartfase van een traject dat twee jaar zal duren. Eerst zullen we alles leren over de verschillende schietspoelgetouwen die in het museum aanwezig zijn. In een latere fase gaan we met die kennis aan de slag om nieuwe ontwerpen te maken en experimenten uit te voeren op de machines. Zo leren we de weefgetouwen nog beter kennen en kunnen we nieuwe mogelijkheden, maar ook beperkingen aftasten.

Ik vind het enorm spannend om deel uit te maken van dit project. Ik zie het als een unieke kans om meer te leren over industrieel weven en een link te kunnen leggen naar mijn eigen ambachtelijke handweefpraktijk. In het buitenland zien we reeds een hernieuwde aandacht voor de oudere machines. Ze worden opnieuw gebruikt om lokaal, en in kleine oplages, textiel te produceren. Dit idee zou hier in Vlaanderen zeker niet misstaan vanwege onze rijke textielgeschiedenis. Ik hoop dat onze deelname aan dit meester-leerlingparcours een eerste stap in die richting kan zijn.

Het voelt fijn om een bijdrage te leveren aan het in leven houden van de historische textielmachines en onderweg nieuwe manieren voor toekomstig gebruik te ontdekken. Tegelijkertijd krijg ik de kans om mijn kennis over weven, alsook textiel in het algemeen, te vergroten.”

20220530_IM_opleiding_intern (c) Martin Corlazzoli COR00014
Foto: Oktay Sancak. © Martin Corlazzoli
20220530_IM_opleiding_intern (c) Martin Corlazzoli COR09533
Foto: Valerie aan het werk. © Martin Corlazzoli
20220530_IM_opleiding_intern (c) Martin Corlazzoli COR09890
Foto: Charlotte Cardyn en Valerie Tjantele. © Martin Corlazzoli

LEERLING:

Lola Daels

MEESTER:

Françoise Lombaers

VAKMANSCHAP:

rocaille (cementrustiek)

STATUS:

opgestart in februari 2022

ETWIE - Françoise
Foto: Françoise en Lola aan het werk

“Ik ben Françoise Lombaers, een ambachtsvrouw gespecialiseerd in de restauratie en de creatie van cementrotsen (imitatie van hout of steen in cement), mozaïeken en granito (een soort vloerbedekking van marmerkorrels en cement). Via een meester-leerlingbeurs introduceer ik Lola Daels, kunstenares uit Brussel, de komende twee jaar in de techniek van cementsteenbewerking of cementrustiek. Lola zal de verschillende aangeleerde technieken dan in haar creatieve werk kunnen integreren: cementrotswerk, granito, marmerstuc (imitatiemarmer in gekleurd pleisterwerk) ...

Het meester-leerlingprogramma is een uitzonderlijke gelegenheid om tijd vrij te maken die uitsluitend is bedoeld voor de overdracht van knowhow volledig op maat van de leerling. Ik vind het zeer motiverend en waardevol, want binnen mijn vakgebied bestaat geen opleiding. Ikzelf heb dankzij een beurs van de Koning Boudewijnstichting een opleiding kunnen volgen in Frankrijk en Italië en heb me daar kunnen verdiepen in de technieken van het boetseren, kalkpleister, stucwerk, marmer, fresco en mozaïek. Toen ik belangstelling kreeg voor cementrustiek of ‘rocaille’ waren er geen ambachtslieden die die techniek beheersten. Er bestond geen studie, er was enkel het erfgoed dat dringend aan restauratie toe was. Door oude werken te observeren, begreep ik mettertijd hoe ik de restauratie moest aanpakken en maakte ik me de knowhow van mijn voorgangers eigen. Na al dat onderzoek is het een geweldige kans om de schat aan kennis die in de loop der jaren is opgebouwd te kunnen doorgeven en in een creatief proces tot leven te brengen.

We zijn er nog lang niet, en we hebben tijd nodig om te zien hoe alles evolueert, maar dit belooft nu al een zeer rijke ervaring te worden. De confrontatie van mijn eigen kennis met de vragen van Lola doet me alvast opnieuw stilstaan bij wat ik doe.”