Universeum 2019: we waren erbij!

Plaats van afspraak voor de jaarlijkse conferentie van Universeum - European Academic Heritage Network was dit jaar het zonovergoten Brno, Tsjechië. We werden opgewacht in het Mendel Museum van de Masaryk University, dat dit jaar zijn 100e verjaardag viert.

Gregor Mendel wordt ook wel de vader van de genetica genoemd. Als augustijn kweekte hij in het klooster erwten. Hij bouwde een theorie uit over hoe eigenschappen van de erwten veranderen bij overerving en kruising. Denk maar aan de middelbare lessen over dominante en recessieve genen in het dna. Inspirerende setting dus voor het 20e congres van Universeum!

Het thema van de conferentie was 'University museums and collections as networks for understanding the world: shaping narratives of knowledge for the past, present, future'. Bij aanvang maakte voorzitter Sébastien Soubiran duidelijk dat er nogal wat vragen gesteld werden over het thema en de focus. Niettemin was er toch een recordaantal aan voorstellen voor papers en posters!

De ochtend van dag één startte met een aantal uiteenzettingen rond het eerste subthema: 'Difference makes the difference: University museums, Museology and the value of interdisciplinary interpretation of museum collections'. De sessie behandelde verschillende kwesties over hoe de veranderende discipline museologie en andere academische disciplines een effect hebben op universiteitsmusea en -collecties. De interessante lezing van Marjan Doom van het Gents Universiteitsmuseum sprong eruit. Als toekomstig forum voor wetenschap, twijfel en kunst slaat het GUM de weg in van interdisciplinariteit, met vooral ook: ruimte voor 'doubt'. Want wetenschap is meer dan 'eureka-momentjes' en dat moeten we dus ook door middel van academisch erfgoed kunnen laten zien. Het thema van de interdisciplinariteit, multidisciplinariteit of transdisciplinariteit (what's in a name?) komt in verschillende lezingen doorheen de drie dagen aan bod: het belang om linken te leggen tussen verschillende collecties, tussen verschillende academische disciplines, maar ook daarbuiten met andere musea, instellingen en hot topics zoals de klimaatverandering of koloniale collecties. Musea en collecties kunnen op die manier een nieuwe rol voor zichzelf bewerkstelligen en nieuwe perspectieven onderzoeken. Ook Hans Hooijmaijers legde uit dat we met de collecties van een elitepubliek naar een breder publiek moeten gaan. Als hoofd van Rijksmuseum Boerhaave (Nederland) zag hij de voorbije tien jaar het aantal bezoekers stijgen, maar de opstelling als 'altaar voor het instrument' kon niet iedereen smaken. De tentoonstelling werd volledig omgegooid, met de focus op persoonlijke verhalen, context en interactie. Het effect op het publiek was duidelijk: meer en vooral meer verschillende soorten bezoekers! Conclusie: het universiteitsmuseum en academische erfgoedcollecties verdienen een plaats in de universiteit én in de samenleving! De dag eindigde met een bezoek aan vier collecties van de Masaryk University verspreid over de verschillende campussen in de stad: Herbarium, Mineralogy, Paleontology (hallo fossielen!) en Anatomy.

Dag twee draaide rond het tweede subthema: 'New media and their role in the participatory curation and interpretation of academic heritage'. Dit bouwt verder op het thema van vorig jaar in Glasgow over de de waarde van co-curation binnen en buiten de campus, maar deze keer worden nieuwe media onder de loep genomen. Zijn er trends te bespeuren, bestaan er nieuwe digitale tools die musea en collecties kunnen gebruiken? Wat met de 'participatory shift', zijn er good practices of voorbeelden? Wat met virtual reality? Kan dit alles ook gebruikt worden door musea die geen gigantische financiële middelen hebben? De eerste lezing van de dag, door Silke Ackermann van het History of Science Museum in Oxford zette meteen de toon: een museum moet gezien worden als een business. Leadership en change management worden sleutelwoorden: universiteitsmusea moeten een soort van ondernemerschap ontwikkelen. Andere lezingen gingen door op participatieve activiteiten: hoe betrekken we studenten uit het secundair, het publiek, de LGBTQ-gemeenschap en dergelijke en hoe kunnen zij fungeren als co-creators? Daniël Ermens van de Universiteit Antwerpen stelde in zijn project voor hoe zij via nieuwe media een nieuw publiek aanspreken om memorabilia en erfgoed van de universiteit en haar voorgangers verzamelen. Een groot deel van de namiddag kwamen de posters aan bod, waarbij ETWIE z’n eigen project ging voorstellen: hoe spelen we een rol in het interuniversitair platform voor academisch erfgoed in Vlaanderen? Ook Nathalie Poot presenteerde er een poster over de digitalisering van de erfgoedcollecties van de KU Leuven, met behulp van open source tool Collective Acces. Conclusie van de dag: don't forget the people in the project! Deze tweede intensieve dag werd afgesloten met een avondmaal en een lokale band die zorgde voor gezellige muziek. We werden bovendien getrakteerd op een wonderlijk lichtspel (met bijbehorende regen en bliksem…) dat het verhaal en het werk van Gregor Mendel op de muren projecteerde.

Dag drie. Wie dacht te kunnen uitslapen, dacht verkeerd. Tijd voor working groups! Drie werkgroepen passeren de revue: digital initiatives, recent heritage of science, en student engagement. In de werkgroep digital initiatives had men het vooral over crowdsourcing: hoe bouwen we een community op en hoe engageren we die? De werkgroep ging de praktische kant op en er werden twee projecten uitgeschreven. Een tweede werkgroep over recent heritage of science focuste op archieven. Dit voelt binnen het hele Universeum-netwerk aan als een leemte: er werd besloten dat bruggen met de archiefsector en specifiek met universiteitsarchieven moeten gelegd worden. Daarop werd dan ook een voorstel gedaan om volgend jaar deze werkgroep te vervangen door eentje over 'mixed collections', dus collecties die zowel object-based als text-based materiaal bezitten. Expertise van archivarissen zou dus meer dan welkom zijn. De derde werkgroep ging door op student engagement: hoe kunnen we ervoor zorgen dat studenten de vaardigheden onder de knie krijgen die nodig zijn om de brug te slaan tussen onderwijs en erfgoed? Dit wordt voortgezet in een online groep, aangezien de interesse groot is om het debat levend te houden en om best practices uit te wisselen onder de gemeenschap. Na de lunch was het tijd voor de General Assembly, waar enkele praktische zaken zoals de financiën en het jaarrapport werden aangehaald. Nathalie Nyst stelde ook het congres van volgend jaar voor: dat zal in Brussel en Leuven doorgaan, met uitstappen naar de nieuwbakken universiteitsmusea van Mons en Gent! Ook werd er geopperd om nieuwe werkgroepen rond restitutie van erfgoedobjecten en rond sustainability op te richten. Vervolgens kwam ook nog de opmerking: wat met immaterieel erfgoed? Goed dat daar ook over wordt nagedacht door de community! Wrap up talk en mooie afsluiter werd voorzien door Steph Scholten, directeur van Hunterian, University of Glasgow. Hij besloot dat het belangrijk blijft om regelmatig samen te komen en onze succesverhalen - maar ook onze misstappen of vergissingen - te delen met elkaar: we kunnen er alleen maar uit leren! Daarna mochten we allen op de foto en werden we op de bus gezet naar Praag, waar we de volgende dag de universiteitscollecties van Charles University zouden bezoeken.

Tot volgend jaar!