Van naaldje tot draadje, over het verzamelen van naaimachines

Sanne ging op bezoek bij een Opel-verzamelaar en leerde dat het merk niet alleen auto's maar ook naaimachines vervaardigde. Een geknipt moment om er het artikel uit ons jaarboek bij te halen over naaimachineverzamelaars!

De grootste experten in een bepaald thema zijn niet zelden privéverzamelaars. Ook voor onze waardering van de naaimachines is dit het geval en kunnen we rekenen op advies van twee gepassioneerde verzamelaars.

Naaimachines in museale collecties?

De naaimachine is het resultaat van lang onderzoek en inspanningen van velen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat naaimachines over de hele wereld hun plek vinden in musea, niet alleen als een object dat ooit in elke woonkamer opgesteld stond, maar nog meer omwille van het technische en industriële vernuft dat erachter schuilgaat.

“Sewing machines were originally collected by Smithsonian Institution curators because of this importance to the early history of technology. Increasing interest in design, material culture, social and cultural history, economic history, labor history, technical communication, and advertising closely relates to the sewing machine industry and ensures that sewing machines will continue to be researched and explored.” (1)

In de online catalogus van talrijke wereldberoemde musea worden naaimachines teruggevonden zoals het Victoria & Albert Museum in Londen, het Smithsonian in Washington DC en het Musée des Arts et Metiers in Parijs. (2)

Daarnaast is de naaimachine ook een object dat vanwege zijn vormgeving verzameld wordt. In het Museum of Modern Art in New York worden er naaimachines opgenomen in de collectie. (3)

De collectie van Alfaro Hofmann, een gekende verzamelaar van huishoudelijke apparaten omwille van hun vormgeving, bevat ook naaimachines. (4)

Naaimachineverzamelaars Maar het zijn niet enkel musea die naaimachines in hun collectie hebben. Wereldwijd zijn er tal van privéverzamelaars van naaimachines. Vaak worden naaimachines verzameld omwille van een bepaald aspect, uit een bepaalde periode, van een bepaalde producent of afkomst.

Vele van de naaimachineverzamelaars zijn actief op International Sewing Machine Collectors’ Society (ISMACS). (5) De website is ook een bron aan informatie over producenten, machines en periodes. Ook kunnen contacten gelegd worden met andere verzamelaars en bestaat er een forum waar vragen kunnen gesteld worden en informatie kan worden uitgewisseld. Via dit forum, en vooral bij de zoektocht naar machines van Belgische productie, komen wij in contact met verschillende verzamelaars die ons willen helpen met ons onderzoek en de waardering. Een ander platform voor verzamelaars is ‘Der Schlingenfaenger’. (6) Sinds 1988 wordt ook een tijdschrift uitgegeven door de vereniging waarin machines, producenten, bedrijfskronieken… onder de loep genomen worden. Jaarlijks is er ook een meerdaagse bijeenkomst waar leden elkaar ontmoeten en kennis én machines uitwisselen. De vereniging focust zowel op huishoudelijke, industriële als kindernaaimachines.

De website van Der Schlingenfaenger stelt:

“Verzamelen beperkt zich niet tot het verzamelen van naaimachines, maar veeleer over geschiedenis, techniek en persoonlijke contacten met andere verzamelaars. In principe hoef je niet te zoeken naar rariteiten, die vaak heel duur moeten worden betaald. Er zijn veel mooie en technisch interessante machines en accessoires die onze aandacht verdienen.” (7)

Naast huishoudelijke en industriële naaimachines worden ook kinder- of speelgoednaaimachines verzameld. Ook catalogi, advertenties, naalden en naaldbrieven, reclameartikelen zoals asbakken en zakspiegels en posters vormen het onderwerp van tal van verzamelingen. Der Schlingenfaenger deelt de naaimachines in drie tijdsperiodes in, waarbij de focus voornamelijk ligt op machines die in Duitsland geproduceerd werden: voor 1870, 1870 – 1900 en 1900 – 1960. Algemeen geldt voor naaimachines: hoe ouder, hoe zeldzamer.

“Als naaimachineverzamelaar ervaarde ik de samenwerking als heel aangenaam. Voor veel verzamelaars gaat het niet enkel om het vergaren van zoveel mogelijk naaimachines, even belangrijk is het om de achtergrond te onderzoeken, de geschiedkundige context, onbekende types identificeren... Er is al heel wat bekend over historische naaimachines, maar er valt ook nog heel veel te onderzoeken. Ik denk dat er op dat vlak een vruchtbare wisselwerking kan zijn tussen musea enerzijds en enthousiaste verzamelaars anderzijds. Vanuit de museale collecties kan gebruik gemaakt worden van de deskundigheid die gegroeid is binnen de verzamelaarsgemeenschap, en anderzijds kunnen verzamelaars zo gemakkelijker toegang krijgen tot museumdepots en moeilijk bereikbare archiefstukken om de kennis verder uit te diepen. Samen met andere verzamelaars kon ik helpen om de museumcollecties in Gent enigszins systematisch in kaart te brengen. Hierbij kwam ook een extreem zeldzame naaimachine aan het licht waarvan binnen de verzamelaarsgemeenschap het bestaan vermoed werd, maar die nog niet in levenden lijve was opgedoken. En op persoonlijk vlak vond ik het heel aangenaam om mijn enthousiasme voor antieke naaimachines te kunnen delen!” - Carl Engelhard

We komen in contact met twee verzamelaars die bereid zijn mee te helpen aan de waardering van de naaimachines en die ons een inkijk geven in hun eigen verzameling.

Herman van Wezel woont in Nederland en verzamelt vooral industriële naaimachines. Hij werkte zelf in de confectie-industrie en heeft daarom als verzamelaar ook een kennis en interesse in industriële machines. In het verleden verkocht hij reeds een groot deel van zijn verzameling aan een Chinees privémuseum.

Carl Engelhard verzamelt voornamelijk huishoudelijke naaimachines van eind 19e eeuw, waarbij de focus vooral ligt op machines van het Europese vaste land. Zijn naar eigen zeggen bescheiden verzameling bestaat uit handbediende naaimachines waarbij hij oog heeft voor zowel de technische als de esthetische aspecten van de naaimachine.

Wat opvalt bij de verzamelaars van naaimachines is de openheid waarmee wordt omgegaan binnen de verzamelaarsgemeenschap. Binnen ISMACS, Der Schlingenfaenger maar ook onderling wordt kennis en expertise gedeeld, worden machines gekocht en doorverkocht en wordt contact gehouden.

Waardering

In de collectie van het Industriemuseum bevinden zich om en bij de 200 naaimachines, zowel voor huishoudelijk als industrieel gebruik. De huidige collectie is organisch gegroeid, zonder dat er een verzamelbeleid aan de basis lag. Frequent worden er nog naaimachines ter schenking of aankoop aangeboden aan het museum. Dit is ook het geval in andere Gentse musea: Design Museum Gent en Huis van Alijn. De collectiemedewerkers ervaren de nood aan een waardering van de bestaande collectie om een beter zicht te krijgen op de samenstelling en hiaten. Voor die waardering doen we beroep op literatuur, internetbronnen, bedrijfsgeschiedenissen… maar vooral ook op deze twee real life experten. Herman en Carl laten hun expertise en netwerk los op de naaimachines van de drie musea. We vragen hen te kijken naar de naaimachines vanuit de aspecten zeldzaamheid, toestand en historische waarde. Resultaat is dat de registratie van de collectie naaimachines aangevuld kan worden met achtergrondinformatie, informatie over het gebruik, type, datering, producent en zelfs de zeldzaamheid of uniciteit van de machine. Mede op basis van hun input hebben de musea ook een beter zicht op welke types naaimachines het meeste voorkomen, waar de dubbels zich bevinden en welke naaimachines soms ondanks hun slechte toestand absolute topstukken zijn.

Voor Herman en Carl is het ook een interessante samenwerking. Ze krijgen zicht op de naaimachines in de Vlaamse museale collecties. Ik ga ook langs bij Carl thuis om zijn verzameling van dichtbij te bekijken en hoor hem met veel passie en plezier vertellen over zijn collectie. Wanneer de situatie het toelaat zullen we ook de Gentse depotruimtes intrekken om met beide verzamelaars en de collectiemedewerkers de naaimachines van Huis van Alijn, Industriemuseum en Design Museum Gent in het echt te bekijken. Ongetwijfeld komen er dan nog meer weetjes en interessante informatie bovendrijven. Ook doen we in de toekomst graag beroep op beide verzamelaars en hun netwerk bij vragen over naaimachines. Heel erg bedankt, Herman en Carl!

Meer weten?

Contacteer sanne@etwie.be!

(1) Sewing Machines, HistoricalTrade Literature in Smithsonian Institution Collections (laatst online geraadpleegd op 20/08/2021 https://www.sil.si.edu/DigitalCollections/ Trade-Literature/Sewing-Machines/pdf/sewing-machines.pdf). Naaimachines in de collectie van het Smithsonian: https://www.si.edu/search/collection-images?edan_ local=&edan_q=sewings%2Bmachine& (laatst geraadpleegd op 16/12/2021)

(2) Zie: https://collections.vam.ac.uk/search/?kw_object_type=Sewing%20machine (laatst geraadpleegd op 16/12/2021)

(3) Zie: https://www.moma.org/search/?bucket=2&query=sewing (laatst geraadpleegd op 16/12/2021)

(4) Zie: https://www.alfarohofmann.com/en/holdings/s?filtered=1&tipologia%5B38%5D=23be1c4e-e35d-4a3f-84a3-e9197fc0e714 (laatst geraadpleegd op 16/12/2021)

(5) Zie: https://ismacs.net/index.html (laatst geraadpleegd op 16/12/2021)

(6) Zie: http://www.schlingenfaenger.de/ (laatst geraadpleegd op 04/01/2022)

(7) Zie http://www.schlingenfaenger.de/sammeln.html (laatst geraadpleegd op 04/01/2022)