De Gouden Mieren van KU Leuven

Naar aanleiding van de Dag van de Wetenschap op 25 november gaan we langs bij enkele universiteiten op zoek naar een uniek, gek, grappig of speciaal object uit hun universiteitsbrede erfgoedcollectie. De eerste aan de beurt is de KU Leuven. Daar gingen we samen met Nathalie Poot, stafmedewerker wetenschappelijke collecties, op bezoek bij Johan Billen, professor-emeritus en entomoloog (specialist in insecten) aan de faculteit Wetenschappen. Prof. Billen doet reeds jarenlang onderzoek naar insecten, vooral naar de communicatie bij sociale insecten zoals bijen, mieren en termieten. Op zijn bureau werd ons de 'gouden mier' voorgesteld…

Deze mier is geen gewone mier. Het is een kogelmier of 'bullet ant' van zo'n 3 cm groot. Maar laat z'n kleine gestalte je niks wijsmaken: een steek van deze mier is uiterst giftig en wordt ook wel eens 'de ergste pijn ter wereld' genoemd, pijnlijker zelfs dan de beet van een tarantula. Mensen die zo'n steek kregen, vergelijken het met een kogelwonde. Dat kan tellen! Deze kogelmier leeft in kleine kolonies van enkele tientallen mieren in Midden- en Zuid-Amerika. De Braziliaanse Sateré-Mawéstam in het Amazonewoud hanteert er trouwens een speciaal ontgroeningsritueel: de jonge mannen moeten hun armen in handschoenen vol met chagrijnige kogelmieren steken om zich te bewijzen. Dit veroorzaakt uiteraard heel wat beten en de jongens zijn er vaak een week ziek van, ijlen, beven en soms verlammingsverschijnselen inbegrepen. Eenmaal de jongens deze festiviteiten (want feest is het natuurlijk voor de rest van de stam) overleefd hebben, zijn ze klaar om echte krijgers te worden.

In de natuur zijn deze mieren uiteraard gewoon zwartbruin, dus waarom is deze mier goud? Daarvoor moeten we even kijken naar de techniek. De mier komt namelijk voor onderzoek onder een elektronenmicroscoop te liggen, een zogenaamde 'Scanning Electron Microscope'. Dit toestel maakt gebruik van een elektronenstraal die op het geheel wordt geprojecteerd en die het oppervlak aftast. Het object, in dit geval de kogelmier dus, wordt bedekt met een zeer dun laagje goud omdat goud een geleidend materiaal is. Om te voorkomen dat de elektronen van de microscoop geen wolk rond het monster vormen en het beeld zouden vertroebelen of overbelichten, worden de preparaten bedekt met zo'n geleidend materiaal. De teruggekaatste elektronen worden daarna vastgelegd in een beeld. Door de grote scherptediepte ontstaat er een driedimensionaal effect, waardoor men kleine insecten heel gedetailleerd kan afbeelden. Die details maken het mogelijk om onderzoek naar de vele kleine onderdeeltjes van de mieren te doen.

Hier vind je een filmpje van Justin Schmidt, een Amerikaanse entomoloog die zich meer dan 1000 keer liet steken door insecten en zo een 'pain scale' opstelde.

Wil je ook graag hetacademisch erfgoed van de KU Leuven bezoeken? Dan kan dit in het Museum voor Dierkunde, het Didactisch Museum Archeologie en HistarUZ.

(bronnen: prof.dr. Johan Billen, Wikipedia, Technopolis)