De Vaart Verjaart: tien Kempense gemeenten herdenken aanleg kanaal Dessel-Schoten

Onder het motto 'De Vaart Verjaart' vieren tien Kempense gemeenten dit jaar de verjaardag van de aanleg van het kanaal Dessel-Schoten. In 2016 is het immers 170 jaar geleden dat het eerste deel van het kanaal werd geopend in Turnhout. 150 jaar geleden opende het tweede gedeelte, tot aan Sint-Lenaarts. Om dit te herdenken, werd een uitgebreid programma met culturele activiteiten uitgewerkt.

Na de Belgische onafhankelijkheid drongen lokale notabelen aan op de aanleg van een kanaal door de Kempen. Dit moest de Kempen bevrijden van zijn stempel van achtergesteld gebied, het "Siberië van België". In 1843 stelde de Belgische Staat ingenieur Ulrich Kümmer aan om een plan uit te tekenen, dat slechts gedeeltelijk werd uitgevoerd. In 1845 startten in Dessel de graafwerken, die volledig met de hand gebeurden. Het zou bijna 30 jaar duren om de hele afstand tussen Dessel en Schoten uit te graven.

De aanleg van het kanaal had een grote impact op de ontwikkeling van de Kempen. Zo stootte men op het traject tussen Ravels en Brecht op dikke kleilagen. De baksteennijverheid, die al eeuwen op kleine schaal beoefend werd, kwam zo helemaal tot bloei. Langs de oevers schoten de steenbakkerijen als paddenstoelen uit de grond. Samen met de cementfabrieken en de pannenfabrieken zorgden ze voor extra werkgelegenheid. In Arendonk vestigde zich zelfs een van de eerste dynamietfabrieken ter wereld.

Het transport op de vaart gebeurde met 'Kempenaars', een type schip dat speciaal ontwikkeld werd voor de Kempense kanalen. Aanvankelijk werden de boten met de hand getrokken door mensen (de zgn. 'vaartketsers') en later ook door paarden. Dit gebeurde over een 'jaagpad' langs het kanaal.

Na WO II daalde het belang van het kanaal voor de lokale industrie. De steenbakkerijen kwamen de verplichte sluiting tijdens de wereldoorlog maar moeizaam te boven, beton werd steeds populairder als bouwmateriaal, en het kanaal ondervond steeds meer concurrentie van andere transportmogelijkheden. Zo bood het nieuwe Albertkanaal veel meer kansen door een grotere breedte en meer diepgang. Bovendien werden hoe langer hoe meer goederen over de weg en per spoor vervoerd.

Tegenwoordig doet het kanaal nog wel dienst als vervoersweg voor specifieke goederen, zoals delfstoffen, veevoeders... maar daarnaast is vooral de recreatieve functie toegenomen. De vroegere jaagpaden zijn nu mooi aangelegde fiets- en wandelpaden.

Voor het project 'De Vaart Verjaart' sloegen de gemeenten Dessel, Retie, Arendonk, Ravels, Oud-Turnhout, Turnhout, Beerse, Rijkevorsel, Brecht en Schoten sloegen de handen in elkaar, in samenwerking met nv De Scheepvaart, Erfgoedcel Noorderkempen, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en Regionaal Landschap De Voorkempen en Erfgoedcel k.ERF. Je vindt alle informatie en het programma op vaartverjaart.be.