ETWIE tot uw dienst

In het jaarboek van 2021 bundelde ETWIE een heleboel verhalen rond projecten die het team in 2021 aanvatte, voortzette of afrondde. Naast de vele projecten, komen er echter ook heel wat informatievragen in onze mailbox terecht. Sanne viste er naar aanleiding van de 100e infovraag in 2022 alvast de leukste voor ons uit.

2021 is weerom een jaar vol telewerk, online vergaderingen en virtuele ontmoetingen. Maar dat houdt ons niet tegen om onze dienstverlening ook op die manier verder te zetten en uit te breiden. Iedereen kan ons bereiken via info@etwie.be, het contactformulier op etwie.be of via de ETWIE-medewerkers per mail of telefoon. Alles bij elkaar ontvangen en beantwoorden we doorheen het jaar 234 vragen, goed voor meer dan 5000 (!) minuten of 93 uur pure dienstverlening – al is dat waarschijnlijk een onderschatting van de tijd die we stoppen in lezen, zoeken, reageren en verwerken. Gemiddeld duurt het één tot drie dagen om een antwoord uit te pluizen en terug te sturen. De inhoud van de vragen die we ontvangen varieert ook nu weer sterk. Hierbij alvast een greep uit de boeiende vragen van 2021!

ETWIE, een bron van kennis

Veel vragen in onze inbox komen van personen die een bepaald artikel, een publicatie of bronnen zoeken in het kader van een onderzoek. We speuren met hen diverse bibliotheekcatalogi af, schrijven auteurs rechtstreeks aan en maken leeslijstjes waarmee de vraagsteller aan de slag kan. Lieselot zoekt op een bepaald moment zelfs mee naar materiaal rond taxidermie! Elk jaar dienen zich ook enkele onbekende voorwerpen aan. Wat is het? Waarvoor werd het gebruikt? Een eerste object is een soort tang, afkomstig van een schoenmaker. Na onderzoek blijkt het om een knopjestang of knopenaanzettang te gaan. De ID-DOC van het Museum voor Oude Technieken (MOT) biedt uiteindelijk de sleutel tot de oplossing. ID-Doc staat voor databestand ‘Identificatie Documenten’ en is een online hulpmiddel bij het identificeren van technische voorwerpen, en specifiek handwerktuigen. ID-DOC gaf ons al meerdere keren de sleutel om mysterieuze objecten te identificeren.

Een ander mysterie bevindt zich in een heemkundig museum. Het is al snel duidelijk dat het voorwerp diende om te wegen of te meten. Uiteindelijk lijkt het om een chondrometer te gaan die gebruikt werd om de bulkdichtheid (bijvoorbeeld uitgedrukt in kilogram per hectoliter) van graan te meten. De trechtervorm wordt gevuld met graan en glad afgestreken. Dan wordt het schuifje weggedraaid, zodat de hoeveelheid graan netjes in de recipiënt van de weegschaal terechtkomt. Dank ook aan de heer Guido Terrie voor de correctie en toelichting omtrent de meetfunctie.

ETWIE netwerkt en verbindt

Een belangrijke rol die ETWIE opneemt is het verbinden van personen die actief zijn in of interesse hebben voor technisch, wetenschappelijk of industrieel erfgoed. Een belangrijk hulpmiddel hiervoor is onze kennisbank. We helpen talrijke personen met het aanpassen van hun gegevens, het aanmaken van een MyEtwie account of het aanmelden voor de nieuwsbrief.

Diezelfde kennisbank helpt ons bovendien om personen met elkaar in contact te brengen en gegevens te delen. Opvallend is dat we in 2021 niet alleen vragen krijgen van personen vanuit een persoonlijke of professionele interesse, maar ook in functie van televisie- en filmproducties. We zoeken ambachtsmensen en restauratoren en lijsten vergeten beroepen op voor een televisieprogramma, denken mee na over een locatie voor een boekverfilming en verschaffen achtergrondinformatie over de eerste treinrit op het Europese continent voor een productiehuis.

“En dus van mezelf ook een dikke dank u voor alle hulp bij mijn research. Hopelijk kan je er wat van terugvinden in het resultaat, vanaf het najaar 2022 normaal op tv.” Marijke Ryckmans, De Mensen

Ons netwerk zetten we ook in bij de vragen rond herbestemmingen. Via PARCUM ontvangen we een vraag rond de herbestemming van diverse kloosterobjecten. Onder andere bakkerijgereedschap, stereoscopen en een mysterieus voorwerp vinden zo een nieuwe bestemming. Dat mysterieuze voorwerp – wellicht een medisch instrument – wordt trouwens herbestemd naar het Nederlandse bedrijf dat het oorspronkelijk vervaardigde. Tof, toch?

Voor M Leuven spreken we ons netwerk dan weer aan om een collectie linnenpersen te waarderen. We doen een korte rondvraag om zicht te krijgen op linnenpersen in Vlaamse museale collecties en kunnen M Leuven zo een beargumenteerd antwoord geven op de vraag naar de zeldzaamheid en de historische waarde van hun collectie.

Een bijzondere vraag

Een bijzondere vraag die binnenkomt, gaat over een bakoven. Er wordt technische, inhoudelijk, financiële… ondersteuning gevraagd om de oven terug operationeel te maken. Tegelijk wil men van deze gelegenheid gebruik maken om een oproep te lanceren om meer informatie in te winnen over deze bakoven of het gebruik ervan.

Onze eerste hulplijn wordt het MOT. Het MOT bracht namelijk een boek uit over bakovens, bracht bakovens in Vlaanderen eerder al in kaart en bestudeerde de bouwwijzen. Het ideale aanspreekpunt dus voor deze vraag. Helaas blijkt dit type professionele bakoven niet aan bod te komen in het onderzoek van het MOT. Onze zoektocht naar informatie brengt ons vervolgens naar het Bakkerijmuseum in Veurne. Daar schuilt een catalogus van de producent van deze oven in de collectie, namelijk Eterna van de firma J. Kurz. De collega’s van het Bakkerijmuseum weten ons het volgende te vertellen:

“Over de firma J. Kurz weten we momenteel heel weinig. Vermoedelijk werd het bedrijf rond de vorige eeuwwisseling gesticht. Het was gelegen in Brussel. Naast ovens, vervaardigde de firma ook nog klein materiaal en machines voor brood-en banketbakkers (zoals kneders, kneedtroggen, rijskasten…)”.

In bijlage zit een scan van de catalogus waar deze specifieke oven, met werking en technische uitleg, in afgebeeld staat. Het gaat over een zogenaamde heetwateroven.

“Heetwaterovens werken volgens het principe van de onrechtstreekse verwarming met hete lucht of heet water. Het brood wordt in dit type ovens in een afzonderlijke ruimte gebakken, los van de eigenlijke stookruimte. Deze stookruimte bevindt zich meestal aan de achterkant van de oven. Van de vuurhaard tot de bakruimte liggen dikke buizen die voor één derde met water gevuld zijn. Een deel van de buizen wordt rechtstreeks verwarmd. Zo geraakt het water snel aan de kook. De stoom gaat via de buizen naar de bakruimte waar ze haar warmte afgeeft. Bij deze ovens zijn er meestal verschillende bakruimtes. De bovenste wordt dan gebruikt als droogoven. Voor de oven ligt doorgaans een metalen plaat die een put bedekt. De bakker staat in deze put wanneer hij brooddeeg in de onderste bakruimte legt. Zo hoeft hij niet diep voorover te buigen.”

Tegelijkertijd verwijzen we de vraagsteller ook door naar La Fonderie. De fabriek of het atelier van Kurz was gevestigd in de Rue Philomènestraat 83 te Brussel, met aan de overkant op nummer 108 het herenhuis van de eigenaar. De gevel van de fabriek is er nog, zij het in slechte staat. De eigenlijke naam van het bedrijf is J. Kurz - Van Oppenbergen. Gezien het een Brusselse fabrikant betreft, is La Fonderie zeker een goede partij om te contacteren.

Ten slotte consulteren we ook onze eigen collega Peter om een inschatting te maken van het potentiële asbest dat aanwezig is in deze oven.

We snorren dus bij verschillende partners informatie op en kunnen de eigenaar zo meer vertellen over de werking van zijn oven. We wijzen hem daarbovenop op de mogelijke gevaren en leiden hem naar de bronnen die verdere info kunnen verschaffen. Vandaag weten we echter nog niet of er intussen opnieuw warme broodjes uit de oven rollen… Benieuwd!

Heb je zelf een vraag, een onbekend object, een industrieel mysterie of wil je gewoon eens “hoi” zeggen? Dan kan je ons bereiken door te mailen, te bellen, het contactformulier op onze website in te vullen of, als corona ooit verdwijnt, binnen te springen. Tot hoors!

Meer weten?

Heb je zelf een vraag? Dan kan ook jij terecht op info@etwie.be!