IJskoud! Nieuw onderzoek naar koelkasten
De koelkast is vandaag niet meer weg te denken uit onze keukens en ons dagelijks leven. Maar welke weg heeft deze technologie afgelegd om die status te verkrijgen? Dat is de centrale vraag die Willem Scheire beantwoordt in zijn proefschrift 'IJskoud! Koelkasten, massaconsumptie en materiële cultuur in België tussen 1945 en 1975', dat hij vorige week succesvol heeft verdedigd aan de Vrije Universiteit Brussel.
Het is voor het eerst dat een proefschrift de geschiedenis van een massaal verspreid huishoudapparaat centraal plaatst. Het gebruik van koude maakt al langer deel uit van de Europese voedselcultuur. Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw komt de koude-industrie tot ontwikkeling via ijsfabrieken, verkoop van ijs, ijskelders en -kasten. Vanaf 1910 vinden de eerste mechanische koelkasten hun weg op de Amerikaanse markt; in België begint de koelkast aan populariteit te winnen vanaf de jaren 1950. Amerikaanse producenten zoals General Motors (met het merk Frigidaire) domineren tot na de Tweede Wereldoorlog de productie van koelkasten. Een aantal Belgische producenten zijn succesvol tot het midden van de jaren 1950, maar nadien valt de productie stil en neemt de Europese import het over. De prijzen van de toestellen dalen verder en de modellen zelf worden meer afgestemd op de wensen en noden van de klanten.
Scheire heeft in zijn werk ook aandacht voor de aankoop van koelkasten door Belgische gezinnen. Tot ver in de jaren 1950 is de koelkast een luxeproduct (bij de hervorming van de index in 1955 is de koelkast bijvoorbeeld niet opgenomen in de goederenkorf), en pas na 1965 bezit de helft van de Belgische gezinnen een exemplaar.
De geschiedenis van energievoorziening en -consumptie is door Scheire gelinkt aan de koelkast via nieuw archiefonderzoek naar de Vereniging van Elektriciteitsbedrijven (VEB). Leden van de VEB proberen hun product aan de man te brengen, maar dat is niet evident door enerzijds verschillende netspanningen en anderzijds dure prijzen en de vrees voor hoog verbruik. Onder meer nationaal uniforme tarifering biedt hier midden jaren 1950 deels een oplossing.
Tot slot belicht Scheire via de analyse van advertenties de evoluerende betekenis die aan de koelkast wordt gegeven. Daar waar in de jaren 1950 de koelkast wordt afgeschilderd als een luxeproduct, verandert het discours waarbij de koelkast de norm wordt in de jaren 1960 en een evidentie in de jaren 1970.