Privécollectie onder de loep: het gesmede nageltje van Pierre

Erfgoedcel TERF, ETWIE en Pierre Vangroenweghe werken sinds eind september samen om de omvangrijke schrijnwerkerscollectie te inventariseren. Om intussen ook een breder publiek warm te maken voor het schrijnwerkersmuseum zetten we nu en dan enkele ‘speciallekes’ in de kijker. Eerder bekeken we reeds de vouwbak en de schraapstaalhouder.

Een sierlijk gesmeed nageltje

Over nagels valt heel wat te vertellen en nog meer te ontdekken. Bij het afronden van de inventarisatie van de uiteenlopende verzameling nagels die Pierre in z'n museum toont, stonden we stil bij een bijzonder gevormd nageltje dat onder in een vitrinekast lag tussen een aantal pleister- en moluurnagels. We haalden het merkwaardige nageltje uit de kast om de sierlijke vormen van dichtbij te bewonderen die de smid er destijds aan gegeven had. Geniet even mee in het onderstaande filmpje.

Al snel vroegen we ons af waarom het nageltje in deze specifieke vorm gesmeed werd en wat de functie ervan was. Wat moest het vastmaken?

Eerst dachten we aan het bevestigen van een vroege, maar wel reeds enigzins geïsoleerde, telefoondraad of elektriciteitskabel in een interieur. De sierlijke vorm van het nageltje zou dan dienen om het geheel wat meer uitstraling te geven. Gelukkig kon smid Steven Dujardyn ons helpen uitklaren waar het mysterieuze object nu precies voor gebruikt werd.

Het is dus een nageltje, hoogstwaarschijnlijk gemaakt in Engeland, dat gebruikt werd om de koperdraden op te houden waarmee fruitbomen langs de muren werden geleid. Muren slaan overdag namelijk zonnewarmte op om die 's nachts geleidelijk aan terug af te geven. In koelere klimaten kan fruit dat tegen de muur groeit zo iets beter rijpen.

Langs de muur werden eerst verticaal houten latten vastgemaakt met zwaardere nagels, die in de voegen van kalkmortel geslagen werden. Dit soort sierlijke nageltjes werden vervolgens op regelmatige afstand in de houten latten geslaan om de horizontale leidraden op te houden waarlangs de fruitbomen dan gecontroleerd tegen de muur kunnen groeien.

Aangezien dit soort ommuurde moes-en fruittuinen eerder voorkwam op kasteel- en kerkdomeinen was er ook meer aandacht (en budget) om alles tot in de details af te werken; tot op de sierlijke nagels toe. Bij restauraties treft men nog wel eens gelijkaardige nageltjes aan, maar meestal is het kopje er dan al van afgebroken. Misschien toch even het leifruit van dichtbij bekijken op zoek naar de nageltjes als je nog eens een historische tuin bezoekt?

Nagelcollectie van Pierre

Om even een open deur in te trappen: er zijn véél verschillende soorten nagels. Historisch gezien kan je ze indelen in 'gesmede nagels', 'gesneden nagels' en 'draadnagels'. Gesmede nagels bestaan het langst - sinds de bronstijd. Tussen 1790 en 1820 werden verscheidene machines ontwikkeld om het proces om nagels te maken te versnellen. Hierbij werden metalen stroken schuin geknipt en werd er mechanisch een 'kopje' aan de nagel geduwd. Dit zijn de 'gesneden nagels' die omwille van de veel snellere productie én doordat ze het hout minder snel deden splijten de klassieke gesmede nagels verdrongen.

Vanaf 1860 werden de 'gesneden nagels' op hun beurt in sneltempo verdrongen door de 'draadnagels'. Deze werden toen ook wel 'Franse nagels' genoemd naar hun land van oorsprong. Al stippen we graag even aan dat het toch wel de Belgische draadnagels waren die vanaf 1890 de 'gesneden nagels' in Engeland voor de meeste toepassingen verdrongen.* Tot zover deze eerste kennismaking met de wondere wereld van de nagels waarbij de enorme variëteit aan nagelvormen en materialen, met elk zijn specifieke voor- en nadelen, nog buiten beschouwing is gelaten.

Wil je meer ontdekken over de boeiende geschiedenis van de nagel? Maak dan gerust een afspraak en ga zelf even langs bij ‘De Temmerman en zijn Alaam’.

* Zie G.C. Allen, The Industrial Development of Birmingham and the Black Country 1860-1927.