Uit de kennisbank: bakstenen
- Algemeen
De ETWIE-Kennisbank bestaat intussen 6 jaar. Ze bevat maar liefst 1562 fiches over mensen en organisaties uit het TWI-erfgoedveld, en dan zie je soms door het bos de bomen niet meer. Daarom duiden we elke maand iemand aan om in de kennisbank te duiken, er één fiche uit te plukken en die in de kijker te zetten.
Deze maand kiest Luc Bauters, archeoloog bij de dienst Erfgoed van de Provincie Oost-Vlaanderen, zijn favoriete item uit de kennisbank.
De keuze van Luc Bauters
Gekozen item:
Waarom?
Als archeoloog bij de dienst Erfgoed van de Provincie Oost-Vlaanderen sta ik ook in voor de cultuurhistorische dimensie van het landschap. De mens heeft de ondergrond van oudsher gebruikt bijvoorbeeld kleigrond voor de productie van bakstenen - en dat gebruik laat sporen na. Niet alleen sites, maar soms hele landschappen. Als kleine jongen stelde ik mij al vragen bij die rare putten die ik in het landschap bemerkte.
Wat is het?
Ik ben afkomstig uit Eke, een Scheldedorp stroomopwaarts van Gent, en wij woonden op de rand van de alluviale vallei, waar de rivier wel eens buiten z'n oevers durfde te treden. Als ik er met mijn ouders wandelde, bemerkte ik meersen die aanzienlijk lager lagen dan de rest van de omgeving. Vermoedelijk uitgegraven. Verder kwamen wij dan de veldovens en afdaken tegen waaronder pas gevormde bakstenen lagen te drogen. De hele Scheldevallei vormt zo vandaag een relictlandschap van een industriële activiteit die nu - met uitzondering van de streek rond Oudenaarde - volledig verdwenen is.
Die fascinatie van hoe de ondergrond het landschap bepaalt, maar ook hoe de mens daar mee omgaat, is me altijd bijgebleven. Industriële archeologie wordt ook soms echte archeologie, als productieplaatsen bijvoorbeeld geheel zijn verdwenen. Dankzij een project over landschapsrelicten bij de geografen van de UGent leerde ik landschappen nog beter lezen en zo doken de kleiwinningen in het Land van Rode opnieuw op in mijn gezichtsveld.
En recent werd ik wéér met mijn neus op de klei gedrukt. Ik ben namelijk betrokken bij de oprichting van het Geopark Schelde Delta. Een geopark is een Unesco status waarbij een site vooral vanuit geologisch standpunt (de ondergrond) waardevol is. De Schelde Delta omvat onder meer het noorden van Oost-Vlaanderen, het Waasland en de Rupelstreek. In die laatste regio domineert de Boomse klei. Je struikelt er als het ware in de kleiputten en botst er om de haverklap op oude baksteenovens. Wist je dat ook op het terrein van Tomorrowland vroeger klei werd gewonnen? Ook in het Waasland zijn nog tal van leegstaande baksteenfabrieken of diepe kleiputten te vinden.
Een tip? als je ooit in Stekene passeert, bezoek dan natuurgebied Steengelaag. De naam verklapt het al een beetje: het zijn oude kleiputten. Vandaag een uitzonderlijk stukje natuur. De grondwaterstand wordt er kunstmatig laag gehouden waardoor je nog goed kan zien hoe diep er ooit gegraven werd. Als klap op de vuurpijl vind je er ook een oude kleibaggeraar - tenminste als je die kan vinden onder de bramen en brandnetels... Verroest en gebroken getuigt de baggeraar van een ooit intense bedrijvigheid die in 1977 werd beëindigd en nu in het Waasland helemaal is verdwenen.
Wie meer over baksteenproductie wil weten, of de resterende industriële gebouwen ervan wil zien, kan het Steenbakkerijmuseum 't Geleeg in Boom bezoeken. Een aanrader. En wees gewaarschuwd: trek er de nodig tijd voor uit, want er is veel - heel veel - te zien en te beleven!
Volgende maand kiest Vanessa De Geest een item uit onze kennisbank.