contact
MyEtwie
In de kijker

Uit de kennisbank: cementrustiek

Gepubliceerd op 21/02/2020
Categorie
cementrustiek_1

De ETWIE-Kennisbank bestaat intussen 6 jaar. Ze bevat maar liefst 1562 fiches over mensen en organisaties uit het TWI-erfgoedveld, en dan zie je soms door het bos de bomen niet meer. Daarom duiden we elke maand iemand aan om in de kennisbank te duiken, er één fiche uit te plukken en die in de kijker te zetten.

Deze maand kiest Tijl Vereenooghe, algemeen coördinator bij Monumentenwacht Vlaanderen én voormalig coördinator van ETWIE, zijn favoriete item uit de kennisbank.

De keuze van Tijl Vereenooghe

Gekozen item:

Cementrustiek

Waarom:

Bij ETWIE heb ik veel interessante en merkwaardige plaatsen en sites bezocht. De plaats die mij het langste zal bijblijven, is wellicht de villa Janssens in Westmeerbeek (Hulshout). In de loodsen bij deze villa bevond zich nog een grote hoeveelheid materiaal dat afkomstig was van de productie van ornamenten in cementrustiek door de firma 'Decor'. Naar aanleiding van de geplande afbraak van de loodsen, nam de bevoegde schepen in de zomer van 2013 contact op met ETWIE. Samen met collega Daniëlle ging ik toen ter plekke, om vast te stellen dat het om een gigantische hoeveelheid materiaal ging: vooral gipsen mallen, aangevuld met een beperkt aantal werktuigen en andere kleine objecten. Het materiaal bevond zich over het algemeen in een erg slechte en fragmentaire toestand.

Omwille van het unieke karakter van het ensemble hebben we toen een poging gedaan om een deel van het materiaal te redden. Op basis van een beperkte registratie maakten we een zo representatief mogelijke selectie van te bewaren mallen en objecten. Helemaal niet evident, want we hadden slechts enkele dagen tijd en onze kennis over dit specifieke materiaal was uiteraard beperkt.

Wat is het:

Waar men gaat langs Vlaamse wegen, komt men Mariagrotten tegen. Maar ook andere elementen in cementrustiek of rocaille komen vaak voor in parken en tuinen, in kasteel- en kloosterdomeinen… Vooral tussen 1870 en de Tweede Wereldoorlog kende de techniek een grote populariteit. Bruggetjes, rotsen, boomstammetjes… Ze werden allemaal nagemaakt. Dergelijke rocailles bestonden uit een kern van metselwerk, natuursteen of metalen constructies, waarop lagen mortel werden aangebracht.

De uitvinding van portlandcement en de ontwikkeling van de technologie van het gewapend beton in de 19e eeuw droegen in belangrijke mate bij aan de populariteit. De cementmortel kon gemakkelijk vormgegeven worden, en werd na uitharding relatief hard. Het was dus een gedroomd materiaal om rotspartijen en aanverwanten te creëren. Door het gebruik van een ijzeren structuur als kern werd het eenvoudiger om fijnere elementen, zoals imitatiebomen en balustrades, te maken.

Het gebruik van cementrustiek was een internationaal fenomeen. In Vlaanderen vormde Westmeerbeek in de eerste helft van de 20e eeuw zowat het 'mekka van de rotseerkunst'. In het dorp concurreerden verschillende bedrijfjes met elkaar als 'specialisten in kunstbeton'. In Brussel ging de firma Blaton-Aubert zich toeleggen op de productie van elementen in cementrustiek. In de tweede helft van de 20e eeuw boette de techniek snel in aan populariteit. Vandaag zijn nog slechts enkele gespecialiseerde rocailleurs actief. Naast de restauratie van historische constructies, worden nog steeds nieuwe ornamenten en sculpturen geproduceerd, onder meer voor dierentuinen en pretparken.

Ook onze monumentenwachters komen tijdens hun inspecties vaak in contact met elementen in cementrustiek. Dergelijke constructies kunnen schade oplopen ten gevolge van de corrosie van de metalen structuren, de erosie van de mortel, door vorst of vegetatie… Preventief onderhoud is daarbij erg belangrijk, want eens de schade optreedt bij dergelijke elementen, is het erg moeilijk om dit te herstellen of te restaureren. Een reconstructie is dan vaak nog de enige mogelijkheid.

Deze problematiek zal overigens aan bod komen tijdens een studiedag over Mariagrotten op zaterdag 21 maart in Brussel. De adviseurs van Monumentenwacht Vlaanderen zullen daar een toelichting geven over het onderhoud van elementen in cementrustiek.

Volgende maand kiest Patrick Storme een item uit onze kennisbank.

Eerder verschenen in deze reeks:

? Torenverplaatsingsmuseum Bocholt
? Retrotheek Nieuwerkerken
? Collectie Torck
? Bezoekerscentrum Jules Destrooper in Lo
? Het TWI-erfgoed van de gemeente Anderlecht
? Scheepvaart, scheepsbouw en -scheepsrestauratie
? Watergebonden erfgoed
? Bakovens
? Bakstenen
? Keramiekerfgoed van Boch
? Papiermolen van Herisem
? Museum 'Hier brandt de lamp'
? Drukkerijmuseum van de Koninklijke bibliotheek