contact
MyEtwie
Thema in de kennisbank

Buskruit, zwavel en salpeter

Hoofdthema

Historiek

Buskruitis een explosief mengsel dat gebruikt wordt om projectielen af te schieten en als uitstootlading in vuurwerk. Ook werd vroeger in de mijnbouw buskruit gebruikt. Meestal wordt zwartkruit gebruikt, ook al bestaan er nog andere mengsels. Zwart buskruit bestaat doorgaans uit een poeder van salpeter, houtskool en zwavel

In de 15eeeuw verschijnen de eerste kruitmolens in Europa: met omgebouwde oliemolens of stampmolens werd het buskruit gemalen en gestampt. Om zelfontbranding te voorkomen werd het mengsel bevochtigd met water, waardoor er een kruitpasta ontstond. Hoe langer men stampte, hoe gevaarlijker het werd. Want pletten betekende wrijving, wrijving is warmte en voldoende warmte betekent ... Daarom ging men aan het eind van de 18eeeuw de bestanddelen afzonderlijk fijnstampen. De gebouwen waar het poeder gemalen werd, kreeg doorgaans drie dikke stevige muren en de 4ezijde en het dak met een lichte constructie zodat een eventuele explosie zich hierdoor een weg zou kunnen banen.

Niet enkel het kruit werd binnen het bedrijf gemalen: ook salpeter werd vaak binnenshuis geraffineerd in de 17een 18eeeuw. In warmteketels en kristalleerbakken werd het gesmolten en afgekoeld. Houtskool maakte men ook zelf. Om de exacte hoeveelheden te kunnen bepalen, werd het waaghuis met grote weegschalen gebruikt. Na het fijnmalen van de bestanddelen en het toevoegen van water werd het buskruit geplet tot kruitkoek, die daarna door het korrelhuis verder behandeld werden. De koeken werden gekorreld in korreltrommels. Daarna werden de korrels gedroogd, ofwel in de buitenlucht of in een drooghuis. Na het drogen volgde het polijsten van de korrels in een glanstrommel, dit gebeurde vanaf de 18eeeuw. De korrels vliegen tegen een leren wand en daarna werd het buskruit opgeslagen in vaten in het kruitmagazijn. Tegen het einde van de 18eeeuw en in de 19eeeuw vonden er enkele innovaties plaats: maal- en mengtonnen, het gebruik van een pers, een stoommachine als aandrijving. In België is de Koninklijke Buskruitfabriek Cooppal opgericht in Wetteren in 1778. Het bedrijf was wereldberoemd door de fabricage van buskruit en ether. In 1884 werd voor het eerst het rookzwak kruit geproduceerd op basis van nitrocellulose. In 1969 fuseerde het bedrijf met Poudreries Réunies de Belgique. Zo hadden ze samen vestigingen in Wetteren, Kaulille, Wezel, Matagne en Clermont-sous-Huy. Een andere belangrijke speler was de Société Anonyme d'Arendoncq, in Arendonk.

De grootste bottleneck in de productie van buskruit, was het produceren van voldoende hoeveelheden zwavel en vooral salpeter. Ongeveer rond het midden van de 19de eeuw werd de productie van zwavel echt opgeschaald naar een industrieel proces. Enerzijds doordat er een grote vraag kwam naar zwavel voor de productie van soda via het Leblancproces. Anderzijds doordat de snel groeiende zinkindustrie, bij het zuiveren van de zinksulfide-ertsen, zwavelzuur als restproduct had. Het oude proces, waarbij zwavelhoudend pyriet met salpeter in grote glazen bollen op een heet zandbed verhit werd, volstonden niet om aan die vraag te voldoen. Via het lodenkamerproces, kon uit zwavelhoudend pyriet een vrij geconcentreerd zwavelzuur gemaakt worden.

Zwavel is lang de hoeksteen geweest voor de chemische industrie. Overal waar een zuur in een proces nodig was, kon zwavelzuur gebruikt worden. Om lichtgas te zuiveren, textiel te bleken en verven, om soda te maken, voor kunstmest, voor het afbijten van metalen, voor ... De gebruikte hoeveelheid zwavelzuur werd al snel beschouwd als een graadmeter voor de industriële nijverheid en ontwikkeling van een land. In 1929 was de Belgische productie van zwavelzuur goed voor zo'n 25% van de wereldmarkt.

Voor verbeteringen in het proces om op grotere schaal salpeter te maken, laat nog een tijd op zich wachten. De traditionele methodes, waarbij op basis van mest en urine kaliumnitraat gemaakt werd, bleven in gebruik tot het begin van de twintigste eeuw. Daarnaast was er een vrij grootschalige invoer van 'Chili saltpeter'. Dat is natriumnitraat dat met een afgeleide van het Leblancprocess geproduceerd werd uit de salpeterrijke zoutlagen daar. Hier werd het gebruikt voor buskruit, de productie van kunstmeststoffen en nog tal van andere processen en producten die een nitraat bevatten.

Het is pas na de Eerste Wereldoorlog, wanneer verschillende processen op punt gezet worden om stikstof uit de lucht te halen en zo ammoniak te maken (Haber-Bosch, Claude, Casale, Fauser ...). Met dat ammoniak kan salpeterzuur gemaakt worden (Ostwaldproces) om daaruit dan weer salpeter te maken.

Titel Auteur Jaar
't Poeier. Société Anonyme d'Arendoncq Frans VOSTERS 1999 Bekijk de publicatie
Buskruitmakers in Antwerpen M. WINDEY 2009 Bekijk de publicatie
De Fonderie Royale de canons en de Poudrerie Royale te Wetteren, twee sleutelbedrijven voor de uitrusting van de Belgische artillerie tussen 1830 en 1870: een archeo-technologische analyse Jacques HERLANT 2002 Bekijk de publicatie
Een blik op de buskruitindustrie in de Lage Landen: het buskruitbedrijf van Maximiliaan en Jacques Blommaert (1738-1798) Johan VERACHTERT 2002 Bekijk de publicatie
Een kleine maar merkwaardige Antwerpse firma: de zwavelraffinaderij Koch & Reis (1868-1987) Ivan DERYCKE 1987 Bekijk de publicatie
Geschiedenis van de dynamietfabriek van Arendonk van 1872 tot de sluiting Karel LAVRIJSEN, Staf LASTERS 2023 Bekijk de publicatie
Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000 Robert HALLEUX 2001 Bekijk de publicatie
Geschiedkundige nota's bij het 200-jarige jubileum van de Koninklijke Buskruitfabriek Cooppal en C° s.n. 1978 Bekijk de publicatie
Inventaris van het archief van de luciferfabriek Union Allumettière N.V. rechtsvoorgangers en rechtsopvolgers 1902-2004 Sigrid DEHAECK 2011 Bekijk de publicatie
Mensen en moleculen. 100 jaar chemie en farma in België Kenneth BERTRAMS 2019 Bekijk de publicatie
Mont-Saint-Guilbert, Le Moulin Al Poudre. Edmond VOS 1994 Bekijk de publicatie
Notice historique sur la Poudrerie Royale de Wetteren Cooppal & Cie s.n. 1939 Bekijk de publicatie
Poeder- of buskruitmolens in Vlaanderen. Rendabele molens in oorlogstijden Johan VERACHTERT 2010 Bekijk de publicatie
Poudrerie Royale de Wetteren Cooppal & Cie s.n. 1928 Bekijk de publicatie
Poudrerie royale de Wetteren, près de Gand s.n. 1847 Bekijk de publicatie

Wil je hier graag meer over weten?