Academisch erfgoed in beeld: Laboratorium Magnel voor Betononderzoek

Gents bouwkundig ingenieur Gustave Magnel stichtte in 1926 het Laboratorium voor Gewapend Beton. Er was immers dringend nood aan wetenschappelijk onderbouwd en empirisch betononderzoek. Nog maar weinigen waren bezig om de toen al bestaande techniek van gewapend beton verder uit te pluizen en te onderzoeken. Magnel wilde met zijn onderzoekslaboratorium de mogelijkheden van beton bijkomend ontwikkelen, perfectioneren én toepassen.

Het Laboratorium voor gewapend beton groeide intussen uit tot een veelzijdig en vooruitstrevend onderzoekscentrum met een sterke wisselwerking tussen onderwijs, industrie en onderzoek. Vanaf 1930 was het labo verbonden aan de Universiteit Gent en in 1937 kreeg het een plekje toebedeeld in de nieuwe lokalen van het ‘Technicum’ op de Gentse Blandijnberg. Magnel perfectioneerde de techniek van gewapend beton; een metalen netstructuur houdt het beton stevig samen. Maar het labo voerde ook proeven uit op die nieuwe techniek met voorgespannen beton, waarbij de wapening in het beton veel performanter is door het aanspannen ervan. Zeker na de Tweede Wereldoorlog speelde het onderzoekscentrum dankzij wetenschappelijk onderzoek een belangrijke rol in de ontwikkeling van spanbeton. Het laboratorium vervolmaakte de techniek die bekend staat als het systeem ‘Blaton-Magnel’ en maakte het beton op die manier ijzersterk.

Gewapend beton kennen we als stalen staven in beton die ervoor zorgen dat dit beton beter bestand is tegen drukkrachten, waardoor scheurvorming beperkt wordt. Voorgespannen beton of spanbeton gaat nog een stap verder. Stalen kabels worden in het beton onder spanning gezet, waardoor de constructie zowel tegen druk- als tegen trekkrachten bestand is. Op die manier kan men heel grote afstanden of overspanningen overbruggen, zonder dat de constructies inzakken onder de belasting. Denk maar aan fabrieksgebouwen met grote hallen of lange bruggen.

Niet onbelangrijk is dat Magnel deze techniek als schrijver over de hele wereld verspreidde. Zijn standaardwerk ‘Le béton précontraint’ werd onmisbaar voor ingenieurs. Dankzij de resultaten van het onderzoek en de vele proeven die in het labo gebeurden, beschikten ingenieurs over de noodzakelijke informatie over de materiaaleigenschappen van diverse combinaties van beton, glas en staal om de sterkteberekeningen voor hun projecten te kunnen uitvoeren.

Een van de allereerste uitdagingen met gewapend beton was de bouw van katoenfabriek Union Cotonnière E.J. Braun in de Gentse Bloemekeswijk. De bouw van deze jongste telg van de UCO-fabrieken startte in 1947. Het was het eerste industriële complex met voorgespannen beton en zou een spinnerij, twijnderij en weverij huisvesten. Het bijzondere aan deze imposante fabriekshal waren de steunpilaren, of beter: het gebrek daaraan. Dankzij het voorgespannen beton was het plots mogelijk om enorme afstanden te overbruggen zonder dat er om de paar meter ondersteuning moest worden voorzien. De staaldraad in de betonnen balken werden aangespannen zodat het beton heel erg goed bestand was tegen zowel trek- als duwkracht. Dat maakte fabriekshallen zoals die van UCO E.J. Braun mogelijk. Er werden 100 balken van maar liefst 20,8 meter gebruikt (37 ton elk) samen met nog eens 600 balken van 13,7 meter. Uniek was ook de fabricatie van deze balken ter plaatse, in de Maïsstraat. Daar werden de betonnen pilaren met spankabels gegoten om direct te kunnen worden geïnstalleerd op de werf. Op de foto zie je hoe fenomenaal lang de balken in de dakstructuur zijn: dit was nooit mogelijk geweest zonder voorgespannen beton!

Nog een toepassing van voorgespannen beton vonden we in een showroom van General Motors in Antwerpen. Magnel ontwierp hiervoor een zwevende spiraaltrap. Door het gebruik van spanbeton kon hij die trap zowel constructief als architecturaal bouwen zonder tussensteunpunten.

Het labo vandaag

In het Universiteitsarchief Gent vind je heel wat archiefmateriaal rond speciale proeven, studies, onderzoeken, dossiers en plannen. Het labo Magnel bestaat vandaag nog, als Laboratorium Magnel-Vandepitte voor Bouwkundige Constructies en Bouwmaterialen. Sinds begin 2020 is dit onderzoekslabo een krachtenbundeling tussen Laboratorium Magnel voor Betononderzoek, Laboratorium voor Modelonderzoek, de groep Schoonmeersen en de groep Combustion, Fire and Fire Safety. Het is het grootste Belgische onderzoekscentrum op vlak van bouwkundige constructies en bouwmaterialen. Het labo focust zich op wetenschappelijk en toegepast technisch onderzoek, zowel op microscopische als op grote schaal, voor ontwikkeling, innovatie en dienstverlening in het domein van bouwmaterialen en constructies. En het betonmuseum? Dat is er nog steeds! Jammer genoeg is het momenteel niet toegankelijk wegens verhuisbewegingen binnen het laboratorium.