Brandweererfgoed in Vlaanderen gewaardeerd: deel 3 - waarderen?

In 2019 heeft ETWIE, in samenwerking met diverse partners, een project uitgevoerd rond de waardering van het brandweererfgoed in Vlaanderen. De resultaten zijn gebundeld in een toegankelijk verslag (naar beneden scrollen) waar we graag de belangrijkste resultaten uit voorstellen. In dit derde deel gaan we dieper in onderzoeksvragen die aan de basis lagen van het project.

Waarderen van (im)materieel erfgoed: dat doe je met een duidelijk doel voor ogen, en met een scherpe vraagstelling. De aanleiding om het brandweererfgoed in Vlaanderen te waarderen is gevormd door ontwikkelingen in twee belangrijke collecties: het Brandweermuseum in Aalst en de collectie in Mechelen.

Het Brandweermuseum in Aalst werd in 1993 opgericht door de vzw Private Fire Brigade (PFB). De collectie kwam tot stand door de jarenlange verzamelwoede van een actieve groep vrijwilligers die de vzw verenigt. Het oorspronkelijke doel van de PFB was het conserveren en restaureren van hulpverleningsvoertuigen, maar intussen werd ook een museumwerking uitgebouwd rond de collectie. De vrijwilligers bezitten een grote kennis met betrekking tot de collectie en hebben doorheen de jaren de collectie zo goed mogelijk beheerd en ontsloten. De PFB beheert een rijke en diverse collectie, waaronder een grote collectie voertuigen.

De aanleiding voor het waarderen van de collectie in het Brandweermuseum in Aalst was de omvorming van het huidige museum naar een nieuw, attractief en publieksgericht museum/belevingscentrum. De vraagstelling die hieruit afgeleid is, is gericht op de ontwikkeling van een realistisch collectieplan en het onderzoek van het ontwikkelingspotentieel van de deelcollecties. Concrete vragen voor de waardering daarbij zijn:

- Hoe verhoudt de collectie zich tot het nieuwe verhaal dat het museum wil vertellen?
- Welke objecten scoren het hoogst in dat opzicht?
- Welke objecten scoren het beste op cultuurhistorische waarde en ontwikkelingspotentieel?
- Wat betreft de collectie voertuigen: wat is de verhouding tussen duurzaam behoud enerzijds en de financiële kosten anderzijds?

Het Brandweermuseum in Mechelen beheert een gemengde collectie van objecten uit de regio en daarbuiten en behelst voornamelijk klein materiaal en uniformen. Het beheer van de collectie ligt in handen van een aantal (oud-)brandweermannen en wordt op vrijwillige basis in stand gehouden. Collectiebeheer is geen kerntaak van de Mechelse brandweer en er zijn weinig tijd, ruimte en middelen om een museumwerking te voorzien. De inventarisatie van de collectie, de ontsluiting en het voorzien van een basiszorg rond de conservatie werd stopgezet.

De verhuis van de brandweer in 2019 naar een nieuwe kazerne vormt de directe aanleiding voor de waardering. De collectie bevindt zich in een afgesloten lokaal in de huidige kazerne, maar wordt door de verhuis dakloos. De vraag naar de waarde van de collectie dringt zich op in het kader van herbestemming. Hiervoor moet een waardering een afbakening maken van een Mechelse kerncollectie. Wat geen kerncollectie vormt, moet gewaardeerd en herbestemd worden.

Door de vragen uit Aalst en Mechelen naast elkaar te leggen, kwam naar voor dat er in heel Vlaanderen gemeenschappelijke noden zijn met betrekking tot brandweererfgoed. Een derde vraag stelt zich om een kader op te zetten voor het brandweererfgoed in Vlaanderen en een aanzet te maken voor een overkoepelende en gedragen visie van dit erfgoed.

Deze drie aanleidingen resulteren in drie acties:

- Voor Vlaanderen wordt het brandweererfgoed in kaart gebracht aan de hand van een bevraging, onderzoek en een oproep binnen het erfgoedveld en de hulpverleningszones.
- In het Brandweermuseum in Aalst vormt de waardering van de collectie een eerste stap richting groei naar een volwaardig en professioneel museum, waarbij een aanzet wordt gegeven voor een collectiebeleid en –plan. Hierdoor wordt de collectie duurzaam beheerd en ontsloten.
- In Mechelen wordt bepaald wat de kerncollectie van het museum is. Dit is het deel van de collectie dat een directe band heeft met de geschiedenis van Mechelen en de Mechelse brandweer. Voor de andere objecten moet een nieuwe bestemming gezocht worden.

In het vierde deel gaan we dieper in op de resultaten van de waarderingsoefening.