Klompencultuur erkend als immaterieel erfgoed

Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz heeft vandaag de klompencultuur toegevoegd aan de Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed. Een opname op die lijst draagt bij tot de zichtbaarheid van de traditie en stimuleert publiek en betrokkenen om er bewust mee om te gaan.

De klompenmakerij was ooit een belangrijke bedrijfstak in Vlaanderen. De Vlaamse klompenmakers exporteerden enorme hoeveelheden klompen naar onze noorderburen. Molenaars en landbouwers droegen klompen, IJslandvaarders en garnaalvissers konden zich geen beter schoeisel inbeelden (of veroorloven), en ook heel wat fabrieksarbeiders droegen klompen als beschermend schoeisel.

Is het dragen van klompen nu dan uitgestorven? Heeft de laatste klompenmaker er zijn klompenmakersbijltje bij neergelegd? Veel van de gespecialiseerde kennis is verloren, maar er is nog steeds een dynamische erfgoedgemeenschap actief. Nu de generatie die haar jeugd op klompen heeft doorgemaakt aan het uitsterven is en de laatste professionele klompenmakers er het bijltje bij neer leggen, vindt de gemeenschap het hoog tijd om het erfgoed van het dragen en maken van klompen te koesteren, door te geven en te herwaarderen. Een kloefkapper is immers meer dan een lomperik en houten klompen vormen nog steeds een waardig alternatief voor schoeisel in leer of kunststof.

De erfgoedgemeenschap rond het klompenerfgoed is verspreid in Vlaanderen, met belangrijke kernen in het Waasland en de Antwerpse Kempen. Vooral die regio's waren immers belangrijke centra voor de klompennijverheid. In het Waasland houdt folkloregroep De Klomp De Klinge vzw het ambacht van het klompenmaken levend. In Laakdal bevindt zich het enige museum in Vlaanderen dat volledig aan het klompenmaken is gewijd. Ook veel heemkundige musea en technische musea, zoals het MOT in Grimbergen en het Openluchtmuseum Bokrijk, bezitten een deelcollectie rond de klompenmakerij, als getuige van dit rijke verleden en als referentie voor wie nu of later met klompen aan de slag wil gaan.

Sinds 2013 komt de erfgoedgemeenschap rond de klompencultuur in Vlaanderen op geregelde tijdstippen bijeen, onder impuls van ETWIE, het Expertisecentrum voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed. De groep houdt zich bezig met alle aspecten van de borging van het ambacht: versterken van het netwerk, overdracht van kennis en vaardigheden, collectiewaardering en -herbestemming, projecten rond de hedendaagse invulling van het klompenambacht...

Een hedendaagse relevantie van klompen is zowel te zoeken in het product als in het proces. Wat het product betreft, worden er nu bijvoorbeeld nog klompen gemaakt als souvenir, als tuinschoeisel... Ook nemen sommige hedendaagse ontwerpers aspecten van de klomp mee in hun ontwerpen. Daarnaast hebben klompen ook een orthopedische waarde. Interessanter voor de erfgoedgemeenschap zijn de mogelijkheden op het vlak van het ‘proces’. Het maken en werken met de handen is weer erg populair, en daarop spelen ook de klompenmakers in. Interessant is dat het klompenambacht een zeer 'duidelijk' ambacht is om handenarbeid en techniek te illlustreren. Daarnaast zijn klompen zeer ‘belevingsvol’; ze spelen in op de zintuigen (geur van het hout, gevoel om hout te dragen).

“Klompen worden door de gemeenschap niet langer gezien als folklore, maar als een vorm van levend, immaterieel erfgoed,” zegt Steven De Waele van het MOT in Grimbergen. “De productie van klompen op grote schaal zal wellicht nooit terugkomen naar België, maar dat wil niet zeggen dat er geen geïnteresseerden zijn om de techniek aan te leren en door te geven. Het gaat dan uiteraard om een beperkte productie, die vaak wordt gepaard aan demonstratieve doeleinden, wat een steentje bijdraagt aan de kennis van en het draagvlak voor ambachtelijke technieken.”

Meer info? Op de website www.klompenmakerij.be vind je heel wat informatie over klompenmakers, gereedschappen, collecties, relevante literatuur en video's... Geïnteresseerden kunnen het laatste nieuws rond het klompenerfgoed in Vlaanderen ook volgen via de Facebookpagina ‘Klompenmakerij’. Meer informatie over de borgingsmaatregelen rond de klompencultuur vind je op het platform immaterieel erfgoed.