In de kijker

Terugblik op 2022: alle zeilen bijgezet in Blankenberge

Gepubliceerd op 16/05/2023

Categorie

verhaal

Foto: Een mast zonder zeil is als een ... © de Scute

In de loop van komende weken blikken we terug op een hele reeks boeiende projecten die we in 2022 mochten opstarten, verderzetten of voltooien. Ons Jaarboek 2022 kan je integraal lezen, maar we delen enkele erfgoedverhalen ook hier! Exact één jaar geleden werd de nieuwe mast van de B1 Sint-Pieter officieel ingehuldigd op de Havenfeesten in Blankenberge. We laten ons, met de Havenfeesten van dit weekend, welwillend terugkeren naar 2022, want het was best wel een emotioneel en mooi moment na het harde werk.

Een koude winterdag in januari 2022, en toch staan ‘de mannen van De Scute’ buiten. Ze wachten er op een lading hout. Niet zomaar hout, maar hout van een bijzondere kwaliteit waarmee ze een nieuwe scheepsmast zullen maken voor de Blankenbergse vissersschuit B1 Sint-Pieter.

Het belooft een experimentele trip te worden, want dit soort mast hebben ze nog nooit gemaakt. Gelukkig staat ervaren scheepsbouwer en vriend des huizes Jan Vandamme paraat met al zijn kennis en kunde, en zijn de leden van de vereniging zelf niet bang om te testen en te hertesten. Het hele proces van hout tot mast wordt ondertussen vastgelegd op beeld in het kader van het project Focus Vakmanschap, onder leiding van ETWIE.

Hoe dat nu in zijn werk gaat, zo’n mast maken? We nemen je graag op sleeptouw!

Foto: Lijmen van de buitenmast © de Scute

Uit het goede hout gesneden

Vandaag worden masten vaak van aluminium of hightech kunststof gemaakt, maar dat zou op een erfgoedschip als de Blankenbergse schuit uit de toon vallen. Traditioneel gezien worden scheepsmasten gemaakt uit één lange hoge naaldboom. De Scute en Vandamme kiezen echter voor een houten gelamineerde mast. Dit soort mast is hol en bestaat uit meerdere houten balken die aan elkaar gelijmd worden. Dat maakt de mast heel stevig en sterk bestand tegen allerlei soorten invloeden van buitenaf. Het is een heuse uitdaging waarbij nauwkeurig rekenen, passen en meten heel belangrijk is.

Eerst en vooral is daarbij de keuze van het hout enorm bepalend. De mast moet immers sterk en stevig worden, dus alleen het beste is goed genoeg. Er wordt ‘Oregon Pine in kroonkwaliteit’ besteld. Dit type naaldboom groeit heel traag in koudere oorden, waardoor de jaarringen dichter bij elkaar komen te liggen en het hout sterker en tegelijk nog voldoende licht is. Knopen of spint mogen niet in het hout aanwezig zijn, want die zorgen voor zwakke punten. Ook de manier van zagen is belangrijk. Kwartiersgezaagd hout is stabieler, krimpt veel minder en trekt niet zo krom als dosse gezaagd hout. Trek gerust de portemonnee al open, want deze manier van verzagen heeft een kleiner rendement en is dus logischerwijs duurder.

De te bouwen scheepsmast bestaat uit een binnenmast en een buitenmast. De interne mast komt tot een hoogte van ca. 5 meter waarbij het uiteinde ‘verjongd’ wordt: de mast wordt dunner en smaller naar boven toe. De buitenmast heeft een lengte van 14 meter, waarbij het bovenste deel nog eens extra versterkt wordt binnenin. Ook deze mast wordt iets smaller naar boven toe. Aan de basis wordt er een heel stevige kubus gebouwd, die in de mastbalk past. Onderaan wordt de mast extra verstevigd door deze vol te maken.

Foto: Met zijn witte masttop is de Scute niet te missen op volle zee © de Scute

Een sterk staaltje vakmanschap

De losse houten onderdelen liggen languit in de loods van De Scute en het puzzelen kan beginnen! Dat lijkt gemakkelijker dan het is, want zoals je op de foto kan zien zijn de balken hout over de lengte verzaagd met een bepaalde hoek. Binnenin is de hoek 90 graden en de ene houten balk moet 100 procent perfect passen in de volgende houten balk, zodanig dat er een twaalfhoek gevormd kan worden. Voor deze mast worden op die manier 12 balken hout in elkaar gepast. Door deze 12 balken kan de wanddikte enigszins beperkt worden terwijl de mast wel sterk is én er voldoende lijmoppervlak gecreëerd wordt. Midden op zee wil je namelijk niet dat de mast in twee breekt!

Ook in de lengte worden er onderdelen aan elkaar gelijmd. Daarom worden de uiteindes van de houten balken onder een lange, schuine hoek ingekort om zoveel mogelijk lijmoppervlak te bekomen. Op die manier worden de twee uiteinden van de balken met elkaar verbonden. Het lijmen gebeurt met epoxylijm, een tweecomponentenlijm die, als het droogt, lijkt op plastic en quasi onbreekbaar is. De Scute kocht enkele warmtelampen aan om de lijm extra snel te laten drogen en al gauw kunnen ze aan het schuren beginnen. Na wat kilo’s stof is de binnenmast helemaal klaar!

Als de binnenmast een testje was, volgt nu het grote werk: de meterslange buitenste mast. Net zoals de kleine interne mast bestaat ook deze uit twaalf lange houten balken die samen een goed opgebouwde cilinder vormen. Opnieuw komt er heel wat meet- en paswerk bij te kijken en moeten de balken in de hoogte aan elkaar verlijmd en naar boven toe smaller gemaakt worden. Het volledige team van de Scute is nodig om de lange balken in elkaar te passen tot een cilindervorm. Het lijmen gebeurt deze keer ook met epoxylijm, maar met een zwarte kleurstof. Dat zorgt bij afwerking voor een mooi effect aan de buitenkant. Opnieuw heel wat uren schuren later is ook de buitenmast voltooid.

De laatste loodjes

Dan volgt de afwerking: de masttop, het valblok, de mastvoet en het oliën. De mastvoet is het onderste deel van de mast en moet in de mastbank passen, de uitsparing voor de mast in het schip. Daar past een vierkant in, wat betekent dat er nog extra delen rond de cilindervormige mast moeten gelijmd worden. Na opnieuw heel wat meet-, zaag- en schuurwerk is de voet klaar en wrijven de mannen deze in met epoxylijm die uithardt.

Op naar de top van de mast, waar een extra balkvormig deel geplaatst wordt. Daarin monteren ze een ijzeren katrolwiel, het wiel waarop ‘het val’ loopt: het touw waarmee het grootzeil omhoog gehesen wordt. Helemaal bovenaan, boven de balk met het katrolwiel dus, loopt de mast uit op een kegelvorm. Op deze top wordt beslag in roestvrij staal geplaatst, waaraan later een vaandel of windvaan kan worden vastgemaakt. Om voldoende zichtbaar en herkenbaar te zijn vanop zee, wordt de top van de mast hagelwit geschilderd.

Na vier maanden werk is het tijd voor de finishing touch: het beschermen van de houten scheepsmast tegen de weerelementen. De Scute kan kiezen uit schilderen, vernissen of oliën en gaat voor het laatste. Olie zorgt ervoor dat het hout nog kan leven, dat het niet volledig alles afsluit. De olie vormt geen scherm, maar vult de poriën en de nerven van het hout. Olie kan mee bewegen met een mast die voortdurend onder spanning komt door de kracht van de zeilen en de slingerbewegingen van het schip. Het verschil met een vernis is groot: die sluit het hout af aan de oppervlakte. Zout, wind, regen en zon krijgen vrij spel eenmaal er barstjes ontstaan in het vernis. En dat duurt nooit lang met een bewegend schip onder invloed van al deze weerselementen. Scheurvorming en houtrot is iets wat absoluut te vermijden is!

De Scute kiest voor rauwe lijnolie, door een oliemolen uit lijnzaad geslagen. De lijnolie wordt verdund met terpentijn tot een waterige vloeistof en in meerdere lagen op het hout aangebracht, tot het helemaal verzadigd is. De mooie glanzende lichtbruine kleur laat niet raden dat de scheepsmast heel kleverig is, dus opletten geblazen!

Ziezo, 14 meter hout, maar dan door vele handen omgevormd tot een veilige, stevige en werkbare scheepsmast, is klaar voor de B1 Sint-Pieter. Le moment suprême: Frank Panesi, voorzitter van De Scute legt een oude Belgische munt op de kielbalk. Die moet het schip en de bemanning behoeden voor tegenspoed; tradities zijn er immers om in ere te houden. En dan kan de mast erop met hulp van een kraan! Nog enkele spieën worden tussen mastbank en mast geslagen om de mast zeker op z’n plek te houden.