Kanalen

Een kanaal is een gegraven, bevaarbare waterweg. Er zijn verschillende soorten kanalen, afhankelijk van de functie:

• Het kanaal als scheepsvaartroute, bvb. Kanaal Brussel-Schelde.

• Een irrigatiekanaal dient om droge gebieden te irrigeren, bvb. Kanaal Bocholt-Herentals.

• Een voedingskanaal is een kanaal dat water aanvoert naar een ander kanaal om dit op peil te houden.

• Een uitwateringskanaal vloeit water af uit een waterrijk gebied (zoals in de polders).

• Ook een afleidingskanaal zorgt voor de afvoer van overtollig water, afkomstig van een rivier, bvb. het Schipdonkkanaal.

• Een kanaal kan ook een fysieke barrière of grens zijn. Denk maar aan de Antitankgracht rond Antwerpen.

Geschiedenis

Tot in het midden van de 19de eeuw vond het goederenvervoer grotendeels plaats over het water. Door onverharde wegen en karren met een beperkt laadvermogen, was transport over de weg niet de snelste en goedkoopste weg.

Voor de industriële revolutie waren kanalen in breedte beperkt. Boten werden vanaf de kant getrokken voor mensen of paarden. Rond 1900 waren zware trekpaarden onmisbaar in de havens en trokken ze de sleepboten voor de binnenvaart. Het voorttrekken van een schip met behulp van een lijn wordt 'jagen' genoemd. De lijn(en) werden aan de top van de mast vastgemaakt en een scheepsjager mende op het jaagpad het paard aan. (bron: CAG).

Later deed de stoomboot zijn intrede waardoor de vrachten groter werden. Na WOII werd de vracht vervoerd in grotere containers en was vervoer over grote afstanden mogelijk. Talrijke kanalen werden aangepast aan de nieuwe schepen. Kanalen moesten dieper, rechter en breder worden om aan de vraag te voldoen. Onder andere het Albertkanaal, dat Luik met Antwerpen verbindt, werd verschillende keren gemoderniseerd.

Erfgoed

In België zijn verschillende historische kanalen bewaard en aangeduid of vastgesteld als bouwkundig erfgoed.

Het kanaal De Lieve in Gent is beschermd als monument, zowel de loop van het kanaal als de oevers en kaaimuren. Ook andere kanalen zoals het kanaal Bossuit-Kortijk, het kanaal van Beverlo, het kanaal Leuven-Dijle en de Damse vaart zijn bewaarde landschappelijke gehelen (zie hiervoor ook de Inventaris Onroerend Erfgoed).

Ook de Brusselse kanalen zijn goed bewaard en gedocumenteerd.

Onderzoek over verschillende kanalen, hun totstandkoming en geschiedenis vind je in onze bibliografie hieronder.