Inzicht, precisie en enkele brandwonden: een glimp van de glasinstrumentmaker

Op zondag 28 november was het Dag van de Wetenschap. Onder de slogan 'Kan jij nog zonder wetenschap?' brengen we een ode aan al die onmisbare zaken die ons leven zoveel makkelijker, beter en leuker maken. ETWIE zou ETWIE niet zijn als we er geen technische draai aan geven en dit keer zoeken we het achter de schermen in de universiteit.

Want in de universiteit vind je niet alleen studenten en aula’s, maar ook ontelbare laboratoria, onderzoekslokalen, ondersteunende diensten en menig wetenschappers achter de schermen. Eén van deze diensten is de universitaire glasblazerij. Of meer correct: het atelier van de glasinstrumentmaker. Want de techniek voor het maken van glasinstrumenten is heel wat specifieker en gespecialiseerder dan de glasblazerij die we kennen voor vazen, glazen en siervoorwerpen.

Zo helder als glas

Glas is een chemisch mengsel dat bij hoge temperatuur gesmolten kan worden en bij afkoelen vast wordt. Voor toepassingen met wetenschappelijke instrumenten worden bijzondere glassoorten gebruikt, voornamelijk boriumsilicaatglas. Gewoon glas kan zo’n 100°C aan, boriumsilicaatglas blijft in zijn vaste vorm tot ongeveer 500°C waardoor er heel wat meer mogelijkheden zijn. Niet onbelangrijk is dat dit glas opgewassen is tegen heel wat chemische stoffen en reacties, zoals zuren, basen en zoutoplossingen. Dat is onmisbaar voor gebruik in laboratoria, zoals pipetten, erlenmeyers en proefbuisjes. Je vindt glas daarnaast als onderdeel in instrumenten en toestellen om experimenten en proeven mee te doen. Komt daar nog bij dat boriumsilicaatglas veel meer tegen breuk bestand is dan gewoon glas. Dat is natuurlijk broodnodig, gezien de processen waarbij het glas gebruikt wordt.

Wat zijn die gespecialiseerde glaswerken die aan de universiteit gebruikt worden? Dat kunnen glazen onderdelen van complexe apparaten zijn, of componenten van onderzoeksmateriaal. Als er iets gebroken is, bij een labo-opstelling bijvoorbeeld, kunnen ze aankloppen bij de glasinstrumentmaker. Of onderzoekers hebben speciale onderdelen nodig voor ingewikkelde apparatuur die ze zelf ontwerpen: dan zoeken ze samen met de glasblazer naar een oplossing. Glasinstrumentenmakers zijn de brug tussen theorie en praktijk.

In de vingers

Raymond Robert is ondertussen reeds tien jaar gepensioneerd maar hij was ruim 35 jaar werkzaam als glasinstrumentenmaker aan de UAntwerpen. Door zijn vader, die glasslijper was, werd hij als jobstudent tewerkgesteld in het glasatelier. Hij volgde een opleiding tot glasblazer en werkte eerst even als zelfstandige tot hij in het glasinstrumentenatelier van de universiteit terecht kwam. Daar leerde hij op de werkvloer de specifieke technieken, want een opleiding bestond wel in Duitsland, Frankrijk en Nederland maar niet in België.

Vroeger maakten onderzoekers hun eigen meetinstrumenten en proefopstellingen. Maar die tijd ging dan verloren ten koste van onderzoek. Na verloop van tijd werden technisch opgeleide vaklieden aangehaald en opgeleid tot instrumentmaker en glasblazer. Zoals bij elk ambacht, duurt het een tijd eer je de technieken in de vingers hebt. In België is er geen opleiding tot glasinstrumentmaker, zelfs niet bij opleidingen glaskunst, want die focussen voornamelijk op het artistieke en creatieve en minder op het technische. Zo’n opleiding kan je wel in Nederland vinden, bij de Leidse Instrumentenmakers School. Veel van de glasinstrumentmakers in Vlaanderen hebben een Nederlandse opleiding gevolgd en leren dan hier ter plekke verder, met de nodige brand- en snijwonden. Naast oefening en technisch inzicht, is er vooral een portie geduld en een mespuntje fingerspitzengefühl nodig. Met grote zorg en precisie kom je heel ver en de speciale brilglazen helpen om een hele dag in de vlam van de gasbrander te kijken.

Ter info: KU Leuven, UGent, UAntwerpen en Universiteit Hasselt hebben één of meerdere glasinstrumentmakers in dienst.

Bronnen

• Interview met Raymond Robert (18 november 2021);

• https://nieuws.kuleuven.be/nl/campuskrant/1213/01/de-collegas--de-centrale-campus-glasblazerij, laatst geraadpleegd op 24 november 2021

• https://www.youtube.com/watch?v=ITDAeCUAjSc, laatst geraadpleegd op 24 november 2021

• https://www.uhasselt.be/documents/Tijdschriften/nUweetjeHet/Nu-weet-je-het_3-2016_lr.pdf, laatst geraadpleegd op 24 november 2021