Uit de kennisbank: diamant... én houtbewerking

De kennisbank van ETWIE bestaat intussen zeven jaar. Ze bevat maar liefst 1620 fiches over mensen en organisaties - 'actoren' - die bezig zijn met technisch, wetenschappelijk of industrieel erfgoed. Dan zie je soms door het bos de bomen niet meer. Daarom laten we elke maand iemand in de kennisbank duiken, om er vervolgens één onderwerp uit te plukken en dit in de kijker te zetten.

Deze maand is het de beurt aan Jeroen Janssens, algemeen coördinator van de erfgoedcel Kempens Karakter. Hij koos voor het thema diamant... én houtbewerking.

Het verhaal van Jeroen Janssens

Toen ik de vraag kreeg om te snuisteren in de kennisdatabank van ETWIE, was ik meteen enthousiast. Erfgoedcel Kempens Karakter wil de komende jaren immers volop inzetten op een werking rond ambachten, agrarisch erfgoed en bedrijfserfgoed, met aandacht voor erfgoedzorg en publiekswerking. Kiezen is verliezen... Dat geldt zeker ook voor de kennisdatabank en de vele interessante linken met vakmanschap en bedrijfserfgoed in de 12 gemeenten van Kempens Karakter.

Spontaan denk ik natuurlijk in de eerste plaats aan het verhaal van de diamantbewerking in onze streek. In 1885 opende Jan Eduard Claes de eerste diamantslijperij in Nijlen. Het was het begin van een ingrijpende ontwikkeling van de regio, waar de bevolking toen vooral bestond uit eerder arme boeren. Onder impuls van het nabije Antwerpse diamantcentrum zagen honderden werkplaatsen het levenslicht en een groot deel van de actieve bevolking ging aan de slag in de diamantnijverheid. Het steentje zorgde voor welvaart, maar het succes bleef niet duren. Evoluties in de sector en vooral de buitenlandse concurrentie deden de Kempense diamantbewerker uiteindelijk de das om.

Erfgoedcel Kempens Karakter en vzw Briljante Kempen koesteren dit unieke diamantverleden. De restauratie van Slijperij Lieckens in Nijlen en de opening van het Kempens Diamantcentrum in 2016 betekenden een belangrijke mijlpaal in de valorisatie van de geschiedenis van het steentje. Zeker de demonstraties diamantslijpen en diamantsnijden zijn een absolute aanrader als je wil kennismaken met dit ambacht. Dit najaar publiceerden we een aantrekkelijk boek over de Kempense diamantnijverheid. Schitterend Geslepen. Het Kempense diamantverleden onder de loep vertelt het verhaal van meer dan een eeuw diamantbewerking in de Kempen. Dankzij de getuigenissen van diamantbewerkers krijg je een unieke inkijk in het leven zoals het was. Je leest een relaas van vakmanschap, welvaart en plezier, al schuwt het boek zeker de zwarte kantjes niet. In dit boek laten we een veertigtal getuigen aan het woord. Hun verhaal staat centraal. Deze vrouwen en mannen werden geboren in verschillende dorpen en op verschillende tijdstippen, maar ze spreken allemaal uit persoonlijke ervaring. Ze waren betrokken bij de Kempense diamantnijverheid als (kind van een) slijper, zager, snijder, versteller, entrepreneur, fabrikant of fabriekseigenaar.

Ik ben zelf ook opgegroeid in een echt diamantdorp: Berlaar. Verschillende ouders van klasgenoten waren diamantbewerker, maar in mijn eigen familie kwam ik niet in contact met het steentje; daar stond vijf generaties een ander vak centraal: houtbewerking. Volgens genealogische bronnen was Petrus Franciscus, geboren in 1804, de eerste ‘timmerman’ in de familie. Maar het verhaal wordt voor mij pas echt tastbaar bij zijn nakomelingen Gust, Fons, René en Herman, respectievelijk mijn betovergrootvader, overgrootvader, grootvader en nonkel. Aanvankelijk lag de focus op schrijnwerkerij, maar geleidelijk groeide de firma Janssens uit tot een algemeen bouwbedrijf.

Als kind heb ik uren gespeeld in het ‘werkhuis’ van de firma Janssens, samen met mijn broers, neven en nicht. Er viel altijd wel iets te ontdekken, soms tot wanhoop van mijn nonkel en zijn personeel. Ook mijn vader was geregeld te vinden in het atelier om zelf meubels te maken. Nostalgie. Maar ook fierheid. Mijn voorouders bouwden en werkten aan verschillende prestigieuze gebouwen in het dorp, zoals de modelhoeve van de landbouwschool, het Gestelhof en het klooster van de Zusters van het Heilig Hart van Maria. Ze waren duidelijk trots op hun verwezenlijkingen, want in de tuin stond jarenlang een volière met op het dak een maquette van verschillende woningen die ze hadden gerealiseerd.

Die fierheid en passie zijn trouwens kenmerkend voor heel wat vakmensen.Dat merkte ik ook tijdens mijn gesprekken met voormalige diamantbewerkers.