Naar een gemeenschappelijk collectiebeleid voor het medisch erfgoed?

Aan de Universiteit Antwerpen vond vandaag een internationale workshop over collecties medisch erfgoed plaats, een organisatie van het Interuniversitair Platform voor Academisch Erfgoed en Hospitium. Hieronder lees je een verslag van deze inspirerende dag.

David Guilardian, conservator-archivaris van het Museum van het OCMW van Brussel, beet de spits af met een actueel overzicht van organisaties en collecties die werken rond medisch erfgoed in België. Van de collecties van HistarUZ in Leuven tot l'Hôpital Notre-Dame à la Rose in Lessen: ons land heeft een divers en vooral rijk gamma aan medisch erfgoed. Dit erfgoed komt echter meer en meer onder druk te staan. Zo zijn de collecties van het Hospitaalmuseum in Damme en het Gasthuismuseum in Duffel niet meer toegankelijk. Bovendien bestaat er geen gemeenschappelijk collectiebeleid, ontbreekt een specifieke thesaurus, en staat de samenwerking tussen diverse organisaties nog in de kinderschoenen.

Het erfgoed staat dus voor grote uitdagingen, en goede praktijken uit het buitenland kunnen helpen om het beleid in België vorm te geven. Verschillende buitenlandse voorbeelden passeerden dan ook de revue.

Marion Ruisinger van het Deutsches Medizinhistorisches Museum (Ingolstadt) sprak over het verzamel- en ontzamelbeleid in het netwerk van Duitse medische musea (Symposium Medizinhistorische Museologie), dat onstaan is in 1991. Vanuit dit netwerk is een 'task force' ontstaan met medewerkers van negen musea die een gemeenschappelijke strategie voor verzamelen en afstoten wilden bepalen. Dit leidde tot een verzamelmatrix van acht museumcollecties met 93 thema's, gebaseerd op medische domeinen en diverse objectgroepen. De Duitse Museumvereniging publiceerde in 2012 ook de leidraad 'Nachhaltiges Sammeln' (pdf) voor het verzamelen en afstoten van museale collecties.

Experte Sue Weir gaf vervolgens een zeer uitgebreid overzicht van musea in het Verenigd Koninkrijk. Ze beperkte zich daarbij niet enkel tot de vier grote musea met een medische collectie (Science Museum, British Museum, Wellcome Collection en Thackray Museum). De grote diversiteit aan collecties wordt duidelijk via de 'UK Medical Collections Group', een netwerk dat het belang van het erfgoed in de kijker zet. Ondanks het bestaan van dit netwerk ontbreekt op dit ogenblik een nationaal collectiebeleid en -planning, en stelt Weir ook vast dat er geen aandacht is voor het verzamelen van recent erfgoed.

In de namiddag kwamen voorbeelden uit Nederland aan bod. Rolf ter Sluis (Universiteit Groningen) schetste de samenwerking rond academisch erfgoed in Nederland. In het begin van de jaren 1990 werd het duidelijk dat er nieuwe impulsen nodig waren in het behoud en het beheer van het academisch erfgoed. Het rapport 'Om het academisch erfgoed' vormde het startpunt voor de Nederlandse universiteiten om samen te werken en het inidividuele collectiebeleid beter af te stemmen. Dit leidde tot een matrix, die verscheen in de publicatie 'Medische collecties ontleed' en een overzicht gaf van de speerpunten in het verzamelbeleid van de universiteiten in Amsterdam, Utrecht, Leiden en Groningen.

Mieneke ter Hennepe van Museum Boerhaave (Leiden) behandelde het medisch erfgoed vanuit het perspectief van het nationaal museum. Welke rol kan het museum opnemen in het netwerk rond medische collecties? De missie van het museum is het sensibiliseren rond (natuur)wetenschappen in Nederland, met een focus op de geschiedenis van natuurwetenschappen en geneeskunde. Bepaalde thema's worden daarbij extra belicht (chirurgische instrumenten, innovaties, onderzoek...).

Reina de Raat, curator van de medische en tandheelkundige collecties van de Universiteit Utrecht (UU), besprak de werking en het gerichte verzamelbeleid van de instelling: de objecten moeten een expressie zijn van het wetenschappelijke werk dat aan de UU gebeurd is, representatief zijn voor een wetenschappelijke ontwikkeling aan de UU, of essentieel zijn in de werking van het Medisch Centrum. Daarnaast opereert de collectie binnen een breder netwerk van stakeholders, zoals de Nederlandse Vereniging voor Medische Geschiedenis en het Nederlandse Netwerk voor Medische Curatoren.

De geslaagde studiedag werd afgerond door Bart De Nil (FARO), die een aantal richtlijnen meegaf voor een doordacht collectiebeleid. Zo'n beleid is gebaseerd op een goed collectieplan, dat inzicht geeft in een collectie en zorgt voor de implementatie van het beleid in de praktijk. De Nil gaf mee dat een collectieplan kernachtig moet zijn en niet op zichzelf mag staan omdat het een flexibel kader geeft. Zes stappen staan daarbij centraal: van de huidige staat van de collectie verkent het plan de toekomst van de collectie via een beschrijving van de context en de collectie, het profiel van de collectie, dienstverlening, prioriteiten in het toekomstige collectiebeleid gebaseerd op samenwerking en netwerking.

In het voorjaar van 2017 zal een workshop georganiseerd worden rond het speciefieke collectiebeleid rond medisch erfgoed in België.