Borstels en bezems

Historiek

De borstelnijverheid groeide uit de weefnijverheid, die nood had aan specifieke borstels namelijk ‘reeborstels’, borstels om de draden op het weefgetouw glad te strijken. Enerzijds moet het borstelhout gemaakt worden, dat gebeurde voornamelijk in fabrieken vanaf het midden van de 19eeeuw. Anderzijds hebben we het proces van het borsteltrekken: het vastzetten van de haren of de vezels in de gaatjes van de borstelhouders, dat gebeurde thuis. Dit gebeurde in de zomer vaak op straat door vrouwen of kinderen. Vastzetten met pek was een vuiler werkje en werd door mannen gedaan.

Izegem groeide uit tot dé bakermat van deze industrie, door de centrale liggen in het West-Vlaamse linnengebied. Begin 19eeeuw waren het vooral kleinere ateliers en familiebedrijfjes. Rond 1860 werd dierenhaar geleidelijk aan vervangen door plantaardige vezels zoals kokos, tampico,… Hierin speelde Edouard Deryckere, borstelfabrikant met een heel groot bedrijf in Izegem, een grote rol. Dit kostte veel minder en leidde tot massaproductie, grotendeels gericht op de Britse, Nederlandse en Amerikaanse afzetmarkt. Tot WOI zetten de industrialisatie zich gestaag verder dankzij de stoommachine. De productie van borstels gebeurt nu volledig mechanisch in fabrieken. Zo ontstaan ook ateliers die zich specialiseren in het ontwikkelen en vervaardigen van borstelmachines. Kleinere ambachtelijke familiebedrijfjes blijven evenwel verder bestaan. Rond 1930 werkten er in Izegem zo’n 3500 mensen in de borstelmakerij, op een totaal van 5000 in België. Na de Tweede Wereldoorlog daalde het aantal fabrieken door faillissementen en overnames.

Ook Lier kende in het begin van de 20e eeuw een borstelnijverheid, evenals inVilvoorde, Verviers, Brussel, Ninove en Berlare. In Berlare werden in de 19e eeuw op kleine schaal huishoud- en verfborstels gemaakt, vooral als huisnijverheid. Hieruit ontstonden twee bedrijfjes die op industriële schaal overgingen.

Binnen de borstelnijverheid zijn er verschillende specialisaties: er zijn penselen, schilderkwasten, borstels voor persoonlijke hygiëne en verzorging, huishoudborstels en industrieel borstelwerk. Er bestaan heel wat borstels en bezems met haren van verschillende oorsprong: bomen, dieren, kunsthaar. Ook in de borstelstelen zijn er veel opties, van heel gewone houten tot verzilverde en zelfs vergulde luxemonturen van ivoor.