Kuiperij

Historiek

Een kuiper is iemand die houten kuipen, vaten en tonnen maakt. Losse stukken hout worden tot planken en duigen bewerkt endaarna samengesteld en samengedrukt met vezeltouwen, hoepels en metalen banden. De noodzaak om vloeistoffen en andere op te slaan is zo oud als de mensheid zelf. In de prehistorie gebruikte men reeds de natuur (notenschalen, dierenhuiden) en ging men boomstammen en blokken hout uithollen of klei kneden en vormen. Hier kwamen barsten in of de kleiaarden potten vielen uiteen, dus de delen moesten opnieuw aan elkaar gesnoerd worden, ergo: de geboorte van een ton.

Het vat en de kuip kenden een eerste groei rond 800: wijn, bier, olie, boter, kaas en dergelijke werden op de markt in kuipen aangeboden. Later leerde men dat vuur en water het hout kon plooien en zo ontstond het gebogen vat. De kuipers kregen het nodige aanzien en het ambacht werd in de Middeleeuwen onderworpen aan een strenge reglementering en er werden hoge normen opgelegd aan de gilden. Na de ontdekking van Amerika en de Oosterse markt werden tonnen gebruikt op de verre tochten en als ballast voor de schepen. Met de Industriële Revolutie werden tonnen en kuipen meer en meer machinaal vervaardigd, zowel bij de grote kuiperijen als bij de dorpskuiper.

De kuiperswereld onderging een specialisatie: de witwerker maakte verpakkingsvaten en huishoudelijke kuipen voor vaak eenmalig gebruik. De natwerker specialiseerde zich in de inleg- en conservenindustrie met steviger hout. Een dichtwerker werkte accurater omdat zijn tonnen moesten dienen voor het bewaren en vervoeren van dranken zoals cognac en whisky. Dan hebben we ook nog de grootwerker of foudrier, die maakte liggers en staanders met grotere inhoud. Ten slotte had elk dorp vroeger een dorpskuiper die zowat alles maakte van tonnen en kuipen: melkemmers, boterkuipjes, kneedkuipen, kaastonnen, pekelkuipen, wastobbes, beertonnen,...

Erfgoed

Het gereedschap van een kuiper is redelijk eenvoudig: een zwaar houten werkblok waar de meeste handelingen op gebeuren, een aambeeld waar de banden werden uitgesmeed en geklonken, een voegbank en kuiperspaard. Daarnaast nog allerlei kleiner materiaal zoals een kuipershamer, drijver, schraapstaal, wetsteen, verschillende schaven en messen,... Ook buiten werd er gewerkt met een stookplaats en kookketel. Later zien we meer en meer machines voor de houtbewerking verschijnen.

De komst van het ijzeren vat tegen de Eerste Wereldoorlog veranderde veel en na de Tweede Wereldoorlog verdrongen nieuwe plasticstoffen en het inox de houten kuipersproducten. Vandaag zijn er nog maar weinig mensen bezig met de kuiperij, vooral als hobby. Handgemaakte tonnen dienen nu vaak als meubelstuk (barkastje met deur), vaatjes voor alcoholische dranken of bloempot. Houten kuipen zien we ook nog in de wijnlanden voor de rijping van wijn en andere alcoholische dranken, waar het hout een grote invloed heeft op de smaak.