Pleister en Stucwerk

Pleister is een mengsel van water, een bindmiddel (bijvoorbeeldgipsof kalk) en vulstoffen dat als afwerking wordt aangebracht opplafondsenmuren. Pleister bevat vaak soorten zand, andere vulstoffen en vezelachtige stoffen voor de stevigte. Het wordt ook gebruikt voor beelden en andere siervoorwerpen. (Bron: Toegepaste Kunst Project, RKD, Conservation Dictionary). Stuc is een traditionele sierpleister op basis van kalk. Het oppervlak kan voorzien zijn van lijnen ter imitatie van hardsteen.

Stuc en pleister behoren tot de meest gebruikte materialen in en op gebouwen. Al eeuwenlang worden ze op grote schaal toegepast als doelmatige afwerklaag of om een gebouw aan de binnen- of buitenzijde met structuur en ornamentiek te verfraaien. Vandaag worden decoratieve en geornamenteerde afwerklagen op wanden en plafonds doorgaans met stucwerk aangeduid, terwijl de term pleisterwerk wordt gehanteerd voor vlakke lagen op gevels en binnenmuren.

Historiek

Voor het maken van pleister en stuc is dus kalk of gips nodig als bindmiddel. Deze worden gewonnen uit kalksteen en, tot het eind van de middeleeuwen, gebrand in kleine ter plaatse opgerichte oven. Later bouwde men grotere kalkovens op de plaats waar kalksteen ontgonnen werd. In België is dit de regio Tournai-Antoing en in de vallei van de Maas. In Nederland maakte men gebruik van schelpkalk. Zoals het woord het zegt, worden hier schelpen als grondstof voor het branden gebruikt.

Het branden kon gebeuren in veldovens (oudste types), periodieke of kamerkalkovens (tot het einde van de 19de eeuw) en continuovens (schacht -, ring - en gasovens, vanaf het midden van de 19de eeuw).

In 18de eeuw nam de vraag naar kalk, gips en stuc toe. Gepleisterde gevels en decoratieve interieurs naar Franse smaak zorgden voor een revolutie in de bouwsector met een boom aan kalkovens voor het leveren van de grondstoffen tot gevolg. Ook verschillende oventypes, zoals kleinere roosterovens voor de aanmaak van gips en stuc, moesten worden ontwikkeld, Decoratieve bas-reliëfs, sierlijsten, roquailles, plafond rozetten, beelden ... werden massaal geprefabriceerd (gegoten). Dezelfde trend bleef aanhouden in de 19de en begin 20ste eeuw waar onder andere de bourgeois en rijke handelaars een drang naar imitatie voortdurend de 18de eeuwse stijlkenmerken bleven volgen.

Bron: Guido DESEIJN, "Kalksteen! Kalk! Kalkmortel! Krijt! Plaaster! Pleister! Gips! Stuc!" in: TIC - Tijdschrift voor Industriële Cultuur (84), 2003.

Erfgoed

Veel van deze ovens zijn nog bewaard, waarvan een goot aantal in Wallonië. Ook in Vlaanderen gebeurde er al, hetzij beperkt, onderzoek naar kalkovens.

Naar de bewaring en restauratie van pleister- en stucwerk werd ook reeds onderzoek gevoerd, onder andere bij de Nederlandse
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). In Vlaanderen is een aflevering van VerzekerDe Bewaring gericht aan 'Steen en steenachtige materialen'.