Deelcollectie Geschiedenis van de Geneeskunde UGent

Het GUM - Gents Universiteitsmuseum kan voor haar vaste en tijdelijke tentoonstellingen putten uit een enorme verscheidenheid aan objecten. Ze vormen samen de academisch erfgoedcollectie van het GUM en de UGent, de grootste van Vlaanderen, met meer dan 400.000 geregistreerde objecten. Zes collecties werden al decennia beheerd en in een museale opstelling gepresenteerd. Een van deze is de deelcollectie Geschiedenis van de Geneeskunde.

Deze collectie valt onder de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van de Universiteit. De collectie bestaat uit deelcollectie Deneffe met een verzameling bronzen Gallo-Romeinse chirurgische instrumenten uit de 1e tot de 3e eeuw na Christus. De instrumenten zijn afkomstig van archeologische opgravingen in Pompei, Herculaneum en onze streken. In deze collectie van 700 objecten zitten enkele originelen en heel wat replica’s (ca. 70%). Ze geven een beeld van de geneeskunde in die tijd.

Een andere deelcollectie is die van het instrumentenkabinet (18e - 20e eeuw). Die bestaat uit toestellen en instrumenten die in de 18e, 19e en 20e eeuw gebruikt werden in de algemene geneeskunde, algemene heelkunde, oogheelkunde, neus-, keel- en oorziekten, verloskunde en gynaecologie, anesthesie, antisepsis en asepsis, tandheelkunde, psychiatrie, fysiologie, morfologische wetenschappen, dermatologie etc. Een derde collectie betreft de verzameling zintuigelijke fysiologie ‘Van Biervliet’ met toestellen voor de studie van de zintuigelijke waarnemingen (gehoor, zicht, reuk, smaak, gevoel), voor het meten en registreren van de reacties van zenuwen en spieren en voor training van geheugen en aandacht. Naast de medische instrumenten bezit de collectie ook het schilderij van de Siamese tweeling die Jan Palfijn in 1703 ontleedde.

De geschiedenis van het Museum voor de Geschiedenis van de Geneeskunde hangt samen met de oprichting van de universiteit in 1817. Koning Willem I schonk een bedrag aan de Faculteit Geneeskunde om een Cabinet d'instruments de chirurgie samen te stellen voor het onderwijs. De collecties werden oorspronkelijk bewaard en tentoongesteld samen met de verzamelingen van het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschap en Techniek in de Korte Meer. Na een evaluatie in de jaren tachtig van de 20e eeuw werd geoordeeld dat de instrumenten met betrekking tot de geneeskunde uit het museum zouden worden gehaald. Het medisch patrimonium verhuisde daarom in 1991 naar het voormalig Dominicanenklooster Het Pand.

De Stichting Jan Palfyn (Collegium Medico-Historicum Flandriense) werd opgericht op 12 juni 1991 door vier leden van de Faculteit Geneeskunde van de Universiteit Gent uit angst voor de versnippering en verwaarlozing van het waardevolle medisch historisch patrimonium. Ze zorgen onder meer door rondleidingen, tentoonstellingen, lezingen en publicaties voor het behoud, beheer en ontsluiting van de collecties. De oprichters formuleerden zelf hun doelstelling als volgt: "belangstelling opwekken voor het ontstaan, de evolutie en de filosofie van de geneeskunde en de gezondheids- en ziekenzorg, incl. onderwijs en onderzoek." De collectie werd in de loop van de 19e en de 20e eeuw aangevuld met aankopen en schenkingen van onder meer de stichters van de Stichting Jan Palfyn, van bevriende artsen en van voorwerpen die werden afgestaan door kliniekhoofden van de UGent. Tijdens de eerste Wereldoorlog zijn veel collectiestukken verdwenen.

Op 30 mei 2013 werd een overeenkomst gesloten tussen de Universiteit Gent en de Stichting Jan Palfyn waarin werd vastgelegd dat het Museum voor de Geschiedenis van de Geneeskunde (en de Bibliotheek van Medische Cultuur) voortaan ressorteren onder faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van de Universiteit Gent. De Stichting Jan Palfyn staat in voor het beheer van het Museum voor de Geschiedenis van de Geneeskunde en neemt de verplichting op zich om te waken over het roerend medisch historisch patrimonium van de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van de Universiteit Gent. Sinds 2018 maakt deze collectie deel uit van de collectie van het GUM - Gents Universiteitsmuseum en zijn er enkele objecten die in het GUM tentoongesteld worden.