Veldtekening kunstmeststoffen (2021)
Vanuit het netwerk bedrijfserfgoed brengt ETWIE elk jaar een onderbelichte industriesector in kaart met een veldtekening. In 2021 viel de keuze op het erfgoed van de kunstmeststoffenindustrie.
Project in het kort
Titel: Chimiek van de zak. Veldtekening van het kunstmesterfgoed in Vlaanderen en Brussel (1840-1960)
Partners: CAG (Centrum voor Agrarische Geschiedenis)
Locatie: Vlaanderen en Brussel
Looptijd: 2021
Budget: structurele werking ETWIE
Contactpersoon: robin@etwie.be
“Een welriekend, weloverwogen onderwerp en – eerlijk toegeven – voor mij met stip op één het meest fascinerende thema waar ik me tot nu toe in mocht verdiepen.”
Robin Debo
Doel
De productie en het gebruik van kunstmeststoffen hebben een grote invloed gehad op de agrarische, industriële, ecologische en economische ontwikkeling van België. Maar is er ook erfgoed overgebleven van die productie en dat gebruik?
Samen met het CAG, het Centrum Agrarische Geschiedenis, ging ETWIE in 2021 op zoek naar antwoorden. Het doel van de veldtekening?
Houvast bieden aan wie met dit soort erfgoed werkt.
Toekomstig onderzoek naar de geschiedenis en het erfgoed van de industrietak stimuleren.
Een startpunt bieden aan collectiebeherende instellingen om collectieplannen scherp te stellen.
Aantonen dat de kunstmeststoffenindustrie volledig vergeten en verdwenen is, terwijl deze industrietak een grote impact had in ons land.
Aanpak
Samenwerking essentieel
Erfgoed van landbouw, voeding en landelijk leven
Voor de uitwerking van de veldtekening sloeg ETWIE de handen in elkaar met het CAG. Een win-winsituatie. Vanuit ETWIE gaat de interesse uit naar alle aspecten die te maken hebben met de productie van kunstmest:
Welke fabrikanten waren er?
Welke machines en processen zijn gebruikt?
Welke producten werden gemaakt?
Het massale gebruik van kunstmeststoffen had een significante invloed op de manier waarop aan landbouw werd gedaan, wat dan weer interessant is voor het CAG als erfgoed van landbouw, voeding en landelijk leven. Door de krachten te bundelen werd de expertise van beide organisaties samengebracht met heel wat kruisbestuiving en betere inzichten als gevolg.
Chemisch erfgoed
Ook de hulp van Paul Balduck, voorzitter van de Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging (KVCV) - Sectie Historiek in Leuven was onontbeerlijk voor de veldtekening. Vanuit een opleiding in 'zachte' wetenschappen bleken de chemische reacties om bepaalde kunstmeststoffen te produceren moeilijk te vatten en in begrijpelijke taal over te brengen. Paul Balduck maakte ons wegwijs in de werking rond het erfgoed van de kunstmeststoffenindustrie.
Aanpak
Geografische afbakening
De nadruk van de veldtekening ligt op Vlaanderen en Brussel, maar af en toe komen ook Waalse spelers aan bod omdat ze een vestiging in Vlaanderen en Brussel hadden, of omdat hun activiteiten relevant waren voor wat in Vlaanderen en Brussel gebeurde.
Afbakening in de tijd
Het verhaal start halverwege de negentiende eeuw als de organische bemesting op zijn grenzen botst en steeds meer guano wordt geïmporteerd om meer opbrengsten mogelijk te maken.
Na de eerste kennismaking met bemesting in poedervorm groeit de meststoffenindustrie vanaf 1870 vrij snel door de fortuinlijke combinatie van grote hoeveelheden goedkoop zwavelzuur en de ontginning van fosfaatafzettingen in ons land. Na afloop van de Eerste Wereldoorlog schieten een handvol ammoniaksynthesefabrieken uit de grond en wordt Antwerpen de draaischijf voor kali uit de Elzasregio.
De veldtekening rondt af omstreeks 1960. Onder invloed van onder andere de eenmaking van de Europese markt en de overschakeling van steenkoolchemie naar petrochemie raakt het bedrijfslandschap herschikt.
Ook de Belgische landbouw lijkt in 1960 in niets meer op de negentiende-eeuwse variant. De overlevingslandbouw is agribusiness geworden.
Resultaat
Begin 2022 verscheen de lijvige veldtekening gratis op de websites van ETWIE en CAG. Bovendien deden Greet Draye (CAG) en Robin Debo (ETWIE) de resultaten van hun onderzoek midden 2022 uit de doeken tijdens een gezamenlijke online lezing.
Onderzoeksbalans
De veldtekening opent met een onderzoeksbalans. Die schetst een overzicht van het onderzoek binnen de humane wetenschappen, de publicaties in diezelfde wetenschapstakken en andere initiatieven die de geschiedenis en/of het erfgoed van kunstmeststofgebruik en -productie meer of minder gedetailleerd behandelen.
Kunstmestproductie en -gebruik
Daarna volgt een vierdelige introductie op een ruime eeuw kunstmestproductie en -gebruik. Zicht op producenten, productieprocessen, wetenschappelijk onderzoek naar bemesting en bemestingsleer, maar ook op de organisatie van de kunstmesthandel, het gebruik in de landbouw, op de effecten op de opbrengsten en op de invloed op de omgeving en het milieu biedt zicht op waar erfgoed te zoeken.
Erfgoedbalans
De veldtekening besluit met een erfgoedbalans. Daarin komt roerend, immaterieel en onroerend erfgoed aan bod van de brede kunstmeststofsector dat is bewaard (of verdwenen).
Chimiek van de zak. Veldtekening van het kunstmesterfgoed in Vlaanderen en Brussel (1840-1960)
Actoren
- Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG)
- Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging (KVCV) - Sectie Historiek
Verwante publicaties
| Titel | Auteur | Jaar | |
|---|---|---|---|
| Chimiek van de zak. Veldtekening van het kunstmesterfgoed in Vlaanderen en Brussel (1840-1960) | Robin DEBO , Greet DRAYE | 2022 | Bekijk de publicatie |
Locaties
Verwante gemeentes
Nieuwsarchief
Themanetwerken
-
Themanetwerk bedrijfserfgoed
Lees meer