Uit de kennisbank: kaarsen

De kennisbank van ETWIE bestaat intussen zeven jaar. Ze bevat maar liefst 1620 fiches over mensen en organisaties - 'actoren' - die bezig zijn met technisch, wetenschappelijk of industrieel erfgoed. Dan zie je soms door het bos de bomen niet meer. Daarom laten we elke maand iemand in de kennisbank duiken, om er vervolgens één onderwerp uit te plukken en dit in de kijker te zetten.

Deze maand is het de beurt aan Valentine Goossens die momenteel jobstudente is bij ETWIE. Ze koos voor het thema kaarsen.

"’t Is al wat later op de avond en plots schiet de kennisbank van ETWIE me te binnen, ik ging nog iets schrijven! Ik besluit om wat kaarsjes aan te steken en me in de zetel te nestelen om zo door de kennisbank te snuisteren. Zo veel interessante onderwerpen waar veel over verteld kan worden. Tot mijn aandacht op ‘kaarsen’ valt. Mijn zoektocht stopt meteen, deze wordt het."

Waarom?

"Kaarsen staan voor mij gelijk aan gezelligheid, warmte en samenzijn. Wanneer we met onze vriendengroep afspreken op een zomeravond is de vaste regel: iedereen die komt, brengt wat gezelligheid mee. De ene keer verschijnen al gekkere dingen dan andere keren. Toch zijn enkele vaste waarden altijd aanwezig. Denk aan muziek, een laken om op te zitten, een hapje om te eten en natuurlijk… kaarsen! Wist je trouwens dat het woord gezelligheid uniek is voor de Nederlandse taal? Waar kaarsjes en gezelligheid zijn, voelt het meteen als thuis!

Een van mijn andere favoriete herinneringen geassocieerd met kaarsen gaat een hele tijd terug. Nog voor mijn broers en ik het huis uit trokken, woonden we met z'n vijven in het ouderlijke huis. Zoals dat in elk modern gezin gaat, woon je samen, maar leeft iedereen ook wat apart. Elk bezig met zijn laptop, naar tv aan het kijken of aan het gamen. Tot plots… de elektriciteit uitvalt! Uit verschillende hoeken van het huis wandelen de gezinsleden richting keuken om te kijken wat er gaande is. En zo gebeurt het dat iedereen onverwachts samen zit in het donker, rond een tafel vol kaarsjes. Ook als de elektriciteit terug aanspringt, wordt er nog lang verder gekeuveld bij de warmte van de flakkerende vlammetjes."

Wat is het?

Kaarsen zijn reeds terug te vinden in 3.000 v.C. in Egypte en Kreta. Tot het tweede kwart van de 19e eeuw waren kaarsen de meest verspreide vorm van kunstlicht. Ook het ambacht van het kaarsen maken gaat dus ver terug in de geschiedenis. De kaarsen konden gedompeld of gegoten worden. Bij het dompelen worden verschillende wieken tussen twee stangen gespannen en met tussenpozen diverse malen gedompeld in een smal bad gesmolten kaarsvet tot de juiste dikte wordt verkregen.

"Vanaf de 15e eeuw werden in Frankrijk de kaarsen in vormen gegoten zodat ze regelmatiger van vorm werden. De wiek werd opgespannen om deze goed in het midden te houden. Voor deze methode moest vet i.p.v. was gebruikt worden. Waskaarsen konden niet op deze manier worden gemaakt omdat ze aan de vormen bleven kleven. Daarvoor had men een andere oplossing; de wieken werden aan een hoepel opgehangen boven de pan met vloeibare was. De kaarsengieter goot vervolgens de vloeibare was bovenaan over de wiek. Door het draaien van de hoepel kwamen de kaarsen beurtelings over de pan te hangen.

Maar vanwaar komt dat vet nu eigenlijk? Voor alledaagse vetkaarsen werd gezuiverd dierlijk vet gebruikt. Eerst werd varkensvet gebruikt, maar omdat dit veel zwarte rook produceerde, werd het later vervangen door rund- of schapenvet. Bij een set van een kaarsenhouder kwamen enkele attributen die ons vandaag de wenkbrauwen doen optrekken, zoals bijvoorbeeld een snuiter. Een snuiter? De wiek van de vetkaarsen, maar ook van de waskaarsen, brandde niet gelijkmatig op met de brandstof. Daardoor ‘danste’ de kaarsvlam en ging ze regelmatig walmen, met vieze geurtjes en roet tot gevolg. Zo moest de dame des huizes op een lange avond dan ook geregeld de kaars snuiten, namelijk de wiek inkorten."