Uit de kennisbank: mijnbouw en ontginning

De kennisbank van ETWIE bestaat intussen zeven jaar. Ze bevat maar liefst 1620 fiches over mensen en organisaties - 'actoren' - die bezig zijn met technisch, wetenschappelijk of industrieel erfgoed. Dan zie je soms door het bos de bomen niet meer. Daarom laten we elke maand iemand in de kennisbank duiken, om er vervolgens één onderwerp uit te plukken en dit in de kijker te zetten.

Deze maand is het de beurt aan Phaedra Vanoppen, coördinator van Bokrijk | Vakmanschap & Erfgoed. Ze koos voor het thema mijnbouw en ontginning.

Het verhaal van Phaedra Vanoppen

"Ik begon mijn zoektocht doorheen de kennisbank met het scannen van de thema’s die deze rijk is. Als coördinator van Bokrijk | Vakmanschap & Erfgoed, landelijk platform voor historisch en hedendaags vakmanschap met focus op ‘hout’ en ‘historische restauratietechnieken landelijke architectuur’, weet ik mijn leeshonger zeker te stillen met de technieken binnen deze clusters die ik terugvind in de kennisbank. Maar als kleindochter van een Limburgse mijnwerker valt mijn oog op mijnbouw en ontginning. Bompa was en is een harde werker. Begonnen als automecanicien toen hij amper een tiener was, maakte hij in 1967 de overstap naar de steenkoolmijn van Zolder waar hij bovengronds actief was. Hoe vaak hij vertelt dat hij elke dag pekzwart thuiskwam terwijl bomma zijn eten klaarzette, is niet te tellen. Toch stootte ik bij het lezen van de fiche over de site Steenkoolmijn Zolder in de kennisbank nog op nieuwe info. Zo wist ik nog niet dat de mijn op deze site als allerlaatste de deuren (en schachten) sloot in de Benelux en dit pas in 1992, terwijl de mijn van Zwartberg al 26 jaar eerder de boeken dicht deed.

Vandaag zijn er nog veel families waar het mijnverleden door de aderen stroomt. Zij horen net als ik ongetwijfeld op regelmatige basis anekdotes over de tijd van pa of bompa ondergronds. De mijnen maken zo deel uit van het collectieve geheugen in Limburg en gaan zowel over onroerend, roerend als immaterieel erfgoed. Dit erfgoed wordt aan de man en vrouw gebracht door verscheidene musea in de regio (Museum van de Mijnwerkerswoning in Eisden, Mijndepot Waterschei, Mijnmuseum Beringen), Erfgoedcel Mijn-Erfgoed...

Zelf woonde ik jarenlang om de hoek van een stukje mijnerfgoed: het ‘stationneke’ van As, waar er een spoorwegverbinding was naar de mijn van Eisden richting de grens met Nederland en in de andere richting naar de mijn van Waterschei. Ik herinner me nog als tiener dat de Genkies onder de Assenaren de trein namen naar het stadion van KRC Genk, dat naast de mijnterril van Waterschei ligt. Deze ploeg kent overigens haar roots in het mijnverleden aangezien één van de clubs die fusioneerden tot KRC Genk werd opgericht door mijnarbeiders van de site van Waterschei.

Ook is As de plek waar de allereerste Limburgse steenkool gevonden werd in 1901 door geoloog André Dumont. Vandaag woon ik niet meer in het Kempens bekken, maar ik keer regelmatig terug voor een wandeling op de terril van Waterschei of Eisden met mijn honden. En zo vind ik steeds opnieuw de weg naar een stukje van mijn familiegeschiedenis, de geschiedenis van Limburg, het erfgoed van (de) mijn(-)streek en de betekenis die deze heeft voor de hele provincie Limburg, op economisch, demografisch en cultureel vlak."

"Het Limburgse mijnverleden had en heeft tot op de dag van vandaag een enorme impact op de hele provincie, gaande van een groei van het bevolkingsaantal door de werkgelegenheid die de mijnen bood tot de instroom van gastarbeiders uit Oost- en Zuid-Europa en in latere fase ook Turkije en andere landen. Deze tendensen waren en zijn voelbaar in het gehele Kempens steenkoolbekken. Na de sluiting van de mijnen werd de streek dan ook enorm getroffen. De werkloosheidsgraad ging boven het Vlaamse gemiddelde. Limburg zou hier pas in 2017 bovenop raken, drie jaar na die andere sluiting met grote invloed op de Limburgse tewerkstelling – die van Ford Genk in 2014.

Een reeks initiatieven op verscheidene niveaus moesten een oplossing bieden voor de werkloosheidsproblematiek van (voornamelijk) laaggeschoolden in de provincie. In 2017 werd met de start van Bokrijk | Vakmanschap & Ondernemerschap (voorheen: VAKlab) een platform geboden aan Limburgse talenten met voeling voor vakmanschap – onder meer laaggeschoolden – die een duwtje in de rug kunnen gebruiken voor het versterken van hun ondernemerschap. Vandaag ondersteunt Bokrijk vakmensen niet enkel in hun ondernemerschap, maar ook in het borgen en doorgeven van hun kennis en kunde met wortels in het verleden en dit in heel Vlaanderen met Vakmanschap & Erfgoed. Zo vormen we een community van vakmensen, studenten, geïnteresseerden… die elkaar vinden en waarin ondernemerschap en het erfgoed elkaar versterken en zo het geheel tot een hoger niveau tillen."