Uit de kennisbank: treinen

De kennisbank van ETWIE bestaat intussen zeven jaar. Ze bevat maar liefst 1620 fiches over mensen en organisaties - 'actoren' - die bezig zijn met technisch, wetenschappelijk of industrieel erfgoed. Dan zie je soms door het bos de bomen niet meer. Daarom laten we elke maand iemand in de kennisbank duiken, om er vervolgens één onderwerp uit te plukken en dit in de kijker te zetten.

Deze maand kiest Pieter Verhoeven, Directeur van het Karrenmuseum in Essen, zijn favoriete thema: Treinen!

Het verhaal van Pieter Verhoeven

"Eind juni spoorde de Oriënt Express door België. De legendarische trein hield halt in Brussel, Antwerpen Centraal en in… Essen, de laatste halte voor de grensovergang met Nederland in het noorden van de provincie Antwerpen. Wonend en werkend in Essen, ben ook ik op dinsdag 22 juni één van de vele kijklustigen die zijn nieuwsgierigheid niet kan bedwingen. Als een echte legende laat de trein op zich wachten om uiteindelijk rond 23:00 uur het station binnen te rijden. Mooi opgeblonken en voorzien van gouden belettering neemt de trein je onmiddellijk mee terug in de tijd. Hoewel de meeste raampjes met gordijnen zijn afgesloten, kan ik toch hier en daar binnenkijken en een glimp opvangen van het tot in de kleinste details afgewerkte en rijkelijk versierde interieur.

Voor het eerst zie ik door deze trein ook het monumentale stationsgebouw (1901) in onze kleine gemeente in perspectief. De trein en het gebouw ademen dezelfde grandeur, dezelfde ambitie… Zelf wist ik nog maar weinig over de Orient Expres. Wat opzoekwerk leert me dat de trein gebouwd werd door de Compagnie Internationale des Wagons Lits, met aan de basis de Belgische ingenieur Georges Nagelmackers.

Ik duik ook in de kennisbank van ETWIE en wat me meteen opvalt is dat veel actoren en instellingen zich inzetten voor het behoud en beheer van het spoorwegerfgoed. Ik ontdek er dat een Orient Expres-ervaring binnen handbereik ligt bij het museum Stoomtrein Maldegem-Eeklo en dat je een miniatuurversie kan bewonderen bij het Treinmuseum Heist-op-den-Berg. In de databank van Trainworld kom ik zelfs oog in oog te staan met Georges Nagelmackers zelf."

"De inleiding van de themapagina over treinen in de ETWIE-kennisbank vat het mooi samen: “Via het spoor werd België ontsloten voor de wereld en voor zichzelf. De trein verlegde de horizon voor de inwoners van de vele dorpjes, gehuchten en steden. Oude treinen wekken vandaag de dag nog steeds veel interesse op en spreken evenzeer tot de verbeelding.” De trein is een symbool voor de negentiende-eeuwse wetenschap, techniek en industrialisering. We kunnen ons haast niet inbeelden met welke verwondering de eerste treinen moeten zijn onthaald in een dorp als pakweg Essen. Al kwam dat gevoel van verwondering op die ene dinsdagavond om 23:00 uur wellicht dicht in de buurt.

De kennisbank van ETWIE plaatst treinen als een subthema binnen het ruimere thema transport en infrastructuur waaronder ook, trams, bussen, scheepvaart, auto’s, karren, koetsen en wagens thuishoren. De groeiende diversiteit aan transportmiddelen en de bijhorende ontwikkeling van infrastructuur maakt van de 19e en het begin van de 20e eeuw een ongelooflijk fascinerende periode.

In mijn professionele leven heb ik het geluk dat ik mag bijdragen aan een stukje van dit verhaal. Het Karrenmuseum bewaart een grote en diverse collectie karren, wagens en rijtuigen. Je vindt er voertuigen die in functie stonden van handel en diensten, de haven, de landbouw, openbaar vervoer en luxetransport. Wanneer je naar het productieproces van deze voertuigen kijkt, dan stel je verschillen vast tussen wagenmakers in de stad en op het platteland, zie je de invloed van de opkomst van nieuwe machines en werktuigen, de schaalvergroting in de rijtuigbouw en de reconversie richting de automobielindustrie zoals het bekende voorbeeld van D’Ieteren.

Uit de ervaring in het Karrenmuseum weten we dat het bewaren en ontsluiten van transportgerelateerd erfgoed niet altijd vanzelfsprekend is. Het gaat om grote objecten die zich niet zomaar laten verplaatsen of ‘tentoonstellen’. Het is een uitdaging om deze objecten te laten ‘spreken’ als een getuige van een boeiende periode waarin de mogelijkheden om zich te verplaatsen snel veranderden. Het is boeiend om te zien dat de geschiedenis van het transport niet rechtlijnig is. Ze is woelig, kronkelt en twijfelt, gaat vooruit en blikt dan weer nostalgisch terug. Tot op vandaag roept de manier waarop we ons verplaatsen vragen op. En wie naar het verleden kijkt, stelt vast dat de vragen die we ons vandaag stellen misschien helemaal niet zo nieuw zijn…"