Keukengerei

Historiek

Een huishoudelijk apparaat kunnen we omschrijven als toestellen die door brandstof of elektriciteit worden aangedreven en die in het huishouden worden gebruikt voor het vergemakkelijken van taken zoals het bereiden van een maaltijd, het opslaan van voeding, schoonmaken en verzorging.

Hoewel elektriciteit in huishoudens in de Verenigde Staten in voege kwam rond 1900 (met een doorbraak in de jaren 1920) gebeurde dat in Europa pas na WOI. Slechts weinig woningen waren al aangesloten op het net en gezinnen vervulden de huishoudelijke taken nog met de hand. Voor WOII waren elektrische huishoudelijke apparaten in België nog een luxeproduct.

De vroegste elektrische huishoudelijke apparaten hebben een vorm die afgeleid is van hun niet elektrische voorloper. Zo zijn de eerste wafelijzers, strijkijzers, waterkokers, koelkasten, wasmachines, droogzwierders en krultangen vormelijk een verderzetting van de mechanische vorm, waaraan een aansluiting voor de elektrische verwarming is toegevoegd. Bij de eerste toestellen was het snoer niet altijd vast bevestigd aan het toestel en konden ze gebruikt worden voor verschillende toestellen.

Van massaproductie en de bijhorende ‘conspicious consumption’ van elektrische toestellen was pas sprake vanaf de jaren 1950. In de jaren 1970 volgde een ‘explosie’ waarbij alles in het huishouden elektrisch gemaakt werd. De eerste elektrische toestellen die een gezin in huis haalde tijdens het interbellum waren het strijkijzer, de stofzuiger, de zwierder en de koelkast of diepvriezer. Hier valt een onderscheid te maken tussen de stad, waar elektriciteit sneller beschikbaar was, en het platteland, waar men bijvoorbeeld meer nood had aan een diepvriezer om voedsel in te maken dan aan een koelkast.

België kende een grote eigen productie aan huishoudelijke apparaten. De voornaamste producenten waren Nova, Kalorik en ACEC.

In Vlaanderen was vooral Nova gekend voor zijn mixers, strijkijzers, wafelijzers, frituurketels en wasmachines. Nova werd opgericht begin jaren 1940 en verhuisde begin jaren 1960 de productie naar Tongeren, waar het bedrijf bleef tot het faillissement in 1997. De eigen productie startte met strijkijzers, wafelijzers, mixers en frituurketels en breidde steeds uit. Een deel van het aanbod produceerde Nova niet zelf, maar kocht het aan bij andere producenten zoals Calor. Nova produceerde op zijn beurt ook toestellen voor andere merken zoals Calor, ITT en Russell Hobbs. Wel bleef Nova tot aan de sluiting ook zelf wafel- en grillijzers, frituurpannen, wasmachines en fonduetoestellen ontwikkelen en produceren. Kalorik is in Vlaanderen minder gekend dan Nova. Kalorik bracht al voor WOII een aantal toestellen op de markt. Opvallend zijn de reeksen wafel- en strijkijzers die het net na WOII produceerde, en waarbij zowel het grote aantal verschillende toestellen als ‘de grandeur’ die ze uitstralen opvallen. Kalorik bracht toestellen op de markt die verband hielden met plaatsen of gebeurtenissen in België. Zo hadden ze een reisstrijkijzer met de naam Sabena en dat ook het logo droeg van de Belgische luchtvaartmaatschappij. Eind jaren 1950 bracht Kalorik het strijkijzer Expo op de markt, wellicht gelinkt aan de wereldtentoonstelling in 1958. Net zoals Nova had het bedrijf ook een samenwerking met een Franse producent, namelijk Noirot. ACEC had verschillende fabrieken, waaronder in Gent en Halle. ACEC produceerde zowel grote toestellen en voertuigen als kleine huishoudelijke apparaten.

In alle toestellen is een diversiteit aan gebruikte technieken aanwezig. Zo bestaan er verschillende manieren om koffiebonen te malen; door ze te breken of door ze te malen. Bepaalde toestellen waren ooit ruim aanwezig in huishoudens, maar verdwenen door veranderende gewoontes. Zo maalde men vroeger zelf zijn koffiebonen met een mechanische of elektrische koffiemolen. Door het op de markt brengen van zakjes gemalen koffie verdween de koffiemolen geleidelijk aan en wordt die vandaag nog amper verkocht. Andere toestellen werden dan weer gekocht na het lanceren van trends, vooral dan in de jaren 1970. In de jaren 1980 was er een ‘gezondheidsrage’ waardoor blenders (voor het maken van allerlei sappen), grills (om vetvrij te bakken) en yoghurtmachines tijdelijk populair waren. De mechanische varianten van elektrische koffiemolens en vruchtenpersen bleven parallel bestaan. Naast elektriciteit bestaan er ook huishoudelijke toestellen op gas en batterijen. Meer hedendaags worden ook andere energiebronnen zoals zonne-energie gebruikt en worden er vernieuwingen gezocht voor de aandrijving van de toestellen.

Erfgoed

In Nederland verschenen er verschillende onderzoeken en publicaties die handelen over de geschiedenis, vormgeving en evolutie van huishoudelijke toestellen en bijhorende technieken. Deze zijn tevens relevant voor ons land, aangezien deze producenten ook op onze markt te verkrijgen waren. De geschiedenis van de huishoudelijke apparaten in België is grotendeels nog onontgonnen terrein. De geschiedenis van de Belgische producenten en de vormelijke evoluties van de toestellen zijn onderbelicht in de literatuur.