Herbestemmingsprojecten

Regelmatig krijgt ETWIE de vraag om te helpen bij de herbestemming van collecties gereedschappen, materialen en objecten.

Project in het kort

• Titel: Herbestemmingsprojecten

• Locatie: Vlaanderen en Brussel

• Looptijd: doorlopend

• Budget: Structurele werking ETWIE

• Contactpersonen: robin@etwie.be en joeri@etwie.be

Aanpak

Om collecties een tweede leven te geven, voert ETWIE een basisregistratie uit. Geïnteresseerde partijen willen namelijk graag een overzicht van de collectie om te kunnen inschatten of een herbestemming van dit materiaal voor hen financieel, logistiek en inhoudelijk een haalbare kaart is. Ter plaatse komen kijken is natuurlijk ook nodig, maar doorgaans is er zoveel te zien en te weinig tijd om elk object gedetailleerd te bekijken.

Cases

In de loop der jaren heeft ETWIE tientallen herbestemmingsprojecten tot een goed einde gebracht. We lichten er deze projecten uit.

Inventarisatie productiemateriaal cementrustiek (2013)

Naar aanleiding van de plannen om de vervallen loodsen van de firma 'Decor' te slopen, vroeg de gemeente Hulshout aan ETWIE om een inventaris op te stellen van een grote hoeveelheid materiaal die afkomstig was van de productie van ornamenten in cementrustiek.

Frans Janssens bouwde zijn bedrijf 'Decor' uit in en rond de 'Villa Janssens' die vlak voor de Eerste Wereldoorlog werd gebouwd. Het ging om mallen om beelden te gieten en gipsen afgietsels. ETWIE maakte een zo representatief mogelijke selectie van te bewaren mallen en objecten en maakte een beperkte registratie op. Zo kon een deel van het materiaal gered worden.

Waardering collectie voormalig Zilvermuseum (2015)

Als gevolg van de verhuis van de collectie van het voormalige Zilvermuseum uit het kasteel Sterckshof naar een nieuwe locatie eind 2015, rees de vraag over de meerwaarde van twintig objecten uit de reservedepots. Daarom werd aan ETWIE gevraagd een waarderingsrapport op te stellen met daarin de erfgoedwaarde van de objecten, de huidige toestand, de kostprijs van een eventuele restauratie en aanbevelingen over toekomstige bestemmingen.

Om de erfgoedwaarde en de materiële toestand van de objecten correct in te schatten, werd een beroep gedaan op het waarderingsformulier uit de publicatie Op de museale weegschaal van de Nederlandse Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Gezien de krappe deadline werd het rapport in amper twee weken tijd klaargestoomd en opgeleverd.

• Uit het onafhankelijk advies bleken de stukken in geen al te goede staat meer te verkeren. Houten objecten waren aangetast door houtworm, de metalen voorwerpen door corrosie.

• De enige stukken die er echt uitsprongen, waren de steendruktoestellen (linieermachine en reliëfkopieermachine met draaischijf). Voor deze stukken beval ETWIE aan om een afstotingsproject aan te gaan om deze collectievreemde stukken over te dragen aan een ander museum.

• Voor de andere stukken was het aan het museum zelf om af te wegen of behoud en eventuele restauratie te verantwoorden was binnen de context van de verhuis, de depotruimte en het budget.

Waarderingsrapport Gevaertarchief (2016)

Het Fotomuseum Antwerpen (FOMU), provincie Antwerpen, het Archief voor Nationale Bewegingen (ADVN), ETWIE en Agfa nv sloegen in 2016 de handen in elkaar om de omvangrijke bedrijfscollectie van Agfa-Gevaert te waarderen en te herbestemmen. Aanleiding was de beslissing van Agfa-Gevaert om de deuren van het Varenthof, waar de collectie zich bevond, te sluiten.

Waarderingsonderzoek en herbestemming van een stoommachine (2017)

In 2017 trof de provincie Limburg de gedemonteerde onderdelen aan van een stoommachine, een compressor en een waterrad in de steenkoolmijn van Beringen. Wegens verbouwingen moesten de machines een nieuwe bestemming krijgen. ETWIE kreeg de vraag om daarbij te helpen.

“Om in aanmerking te komen, moest de toekomstige eigenaar kunnen garanderen dat de stukken regelmatig toegankelijk zullen zijn voor het publiek, dat ze geïntegreerd worden in een erfgoedcontext en dat ze ook op langere termijn correct worden onderhouden en niet worden doorverkocht.”

Igor Philtjens, gedeputeerde provincie Limburg

ETWIE ging ter plaatse, onderzocht de herkomst van de stukken, maakte een technische inschatting van de toestand van de objecten en welke onderdelen ontbraken, won expertise in bij de stakeholders van toen en probeerde ook op te volgen wat er nadien mee gebeurde.

Uit het onderzoek bleken de toestellen er in de jaren tachtig gestockeerd met het oog op de oprichting van een museum over industrieel erfgoed, maar dat plan stierf een stille dood. De stoommachine, omstreeks 1920 gebouwd in de werkhuizen Carels-Van De Kerckhove uit Gent, bleek wel nog compleet. Bovendien was een demontageboek beschikbaar om de machine weer samen te puzzelen. De compressor bleek dan weer in goede staat en zeldzaam. Beiden vonden een nieuwe bestemming bij een Nederlandse vereniging.

Schrijnwerkerij Affligem (2018)

Op vraag van de gemeente Affligem en de Erfgoedcel Pajottenland-Zennevalei maakte ETWIE een inschatting van een deel van het atelier van schrijnwerker en houtbewerker Jacques Van Sompel. De nota van ETWIE leidde tot een succesvolle herbestemming. De handwerktuigen vonden namelijk onderdak in de collectie van het MOT (Museum voor de Oudere Technieken) in Grimbergen.

Schrijnwerkersmuseum ‘Den temmerman en z’n aloam’ (2018-2019)

In 2018 riep Pierre Vangroenweghe uit Izegem de hulp in van erfgoedcel TERF om een nieuw leven te zoeken voor zijn levenswerk. In zijn privémuseum ‘Den temmerman en z’n aloam’ had Pierre namelijk een bijzonder diverse en omvangrijke collectie gereedschappen, materialen en objecten die te maken hebben met houtschrijnwerk. Schaven, hamers en zagen, maar ook een collectie glas, nagels, speciale hamers en gereedschap om het gereedschap van de schrijnwerker te onderhouden. De erfgoedcel contacteerde op zijn beurt ETWIE.