Kunststoffen

Kunststoffen zijn historisch gezien relatief recent. Tijdens de Internationale Wereldtentoonstelling in Londen in 1862 kon het publiek voor het eerst kennismaken met 'Parkesine' (een celluloid), uitgevonden, gepatenteerd en zelfs in zekere mate in bulk geproduceerd door Alexander Parkes. Deze en andere vroege kunststoffen op basis van cellulose, runderbloed en caseïne uit melk werden in zekere mate gebruikt om bepaalde kleine eerder luxueuze gebruiksvoorwerpen te maken (haarspelden, fotografische onderlagen voor films, potjes, kammen, knopen, fotokaders), maar echt wijdverspreid was het gebruik nog niet.

De ontwikkeling van bakeliet door Baekeland was een eerste belangrijke versnelling in het algemeen gebruik van kunststoffen én tevens een overschakeling naar volledig synthetisch gemaakte kunststoffen. Zijn thermoharder op basis van fenol (later ook ureum en melamine) en formaldehyde die hij ontworpen had, kon gebruikt worden met persen en matrijzen om objecten heel snel in bepaalde vormen te produceren. Liefst met afrondingen, want scherpe en hoekige randen raakten gemakkelijker beschadigd bij gebruik. Deze uitvinding kwam op het juiste moment, want met een snel groeiend gebruik van elektriciteit in huishoudens in industrie was er nood aan een isolerend materiaal dat gemakkelijker was in gebruik (en goedkoper!) dan keramiek.

Ondanks de inspanningen van Baekeland om zijn patent te handhaven verschenen overal producenten die zelf gelijkaardige harsen en perspoeders gingen produceren. Soms in onderling akkoord met Baekeland, soms ook niet. Eens de patenten verliepen was het hek helemaal van de dam. Steeds meer alledaagse gebruiksvoorwerpen werden gemaakt uit 'bakeliet' (of Vyncolit, Philit, Proglit, ... al naargelang de merknaam die de fabrikant eraan gaf).

De inzichten van Staudinger (die hem een Nobelprijs opleverden) dat polymeren kettingachtige covalent gebonden molecuulstructuren zijn lagen aan de basis van de polymeerwetenschappen en de bijzonder snelle ontwikkeling van talloze nieuwe synthetische kunststoffen. Dit leidt tot nieuwe inzichten hoe andere moleculen gepolymeriseert kunnen worden om ook een synthetische kunststof te vormen. In de jaren 1930 volgde de ontwikkeling van de vele nieuwe "poly's". En merknamen van de bedrijven die ze maakten. Polymethylmethacrylaten (zoals Plexiglas en Perspex), polyamides (zoals Nylon en Ertalon), Polyethyleen in verschillende dichtheden, polyvinylchloriden, polystyreen ...

Tijdens de oorlog werd duchtig geëxperimenteerd met toepassingen van deze nieuwe kunststoffen, want andere materialen werden schaarser. Hoe meer deze kunststoffen specifieke producten konden vervangen (of verbeteren), hoe beter. En eens de oorlog voorbij was werden deze nieuwe kennis toegepast op meer commerciële producten. De 'bubble-canopy' van Spitfires, gemaakt uit Perspex, wordt een koepelvenster voor op platte daken.

Na de Tweede Wereldoorlog neemt het gebruik van kunststoffen enorm snel toe. Steeds meer alledaagse producten worden gemaakt uit kunststoffen. Hygiënisch, aantrekkelijk vormgegeven, licht en lekker kleurrijk. En goedkoop. Alles waar het hartje van de consument naar verlangt.

Er zijn vele soorten kunststof. Er zijn veel kunststoffen objecten bewaard in museale collecties. Kunststoffen objecten vereisen, naargelang het soort kunststof waaruit ze gemaakt zijn, specifieke bewaaromstandigheden. Want ook kunststoffen degraderen. En restauratie ervan is minder voor de hand liggend als bij objecten uit hout of metaal.

Wie snel en laagdrempelig vertrouwd wil raken met het erfgoed van de kunststofproductie in Vlaanderen kan (binnenkort) onze veldtekening, die tracht dit brede erfgoedveld in kaart te brengen, raadplegen. Tegelijk blijft dit een domein waar heel veel onbekend is en waar nog veel onderzoekspaden openliggen.