Asbest in collecties (2020-2022)

Aanpak

In de eerste fase van dit project werd de huidige toestand binnen de sector in kaart gebracht. Daarbij viel op dat de kennis en methodiek over asbest meestal ontoereikend is, waardoor zowel risico’s voor de medewerkers binnen de culturele sector als voor het publiek kunnen ontstaan. Er was duidelijk nood aan een eenduidig asbestbeleid binnen de sector.

Daarom werd asbestherkenning, specifiek in erfgoedstukken, centraal gezet. Die kennis is in de loop der jaren grotendeels ‘vergeten’, waardoor over het hoofd werd gezien dat tal van onschuldige objecten zoals bakeliet, remblokjes van fietsen, schoolborden... wel degelijk asbest kunnen bevatten.

Asbestherkenning in erfgoedstukken

Meer dan dertig collecties werden bezocht en op de aanwezigheid van asbest onderzocht. Maar vooraleer we bij de erfgoedpartners in de collecties doken, gaven we telkens een korte introductiecursus 'asbestherkenning'.

Als leidraad voor die asbestherkenning vertrekken we vanuit de eigenschappen van asbest (bv. vuurvast) en verbinden we die eigenschappen met verschillende asbesttoepassingen.

Daarna voerde de asbestdeskundige samen met de collectiebeheerder een eerste collectiescan uit. Van asbestverdachte stukken werd een staal genomen dat nadien in een asbestlabo werd geanalyseerd.

Projectpartners Asper en SGI Compliance en andere erkende asbestlabo's onderzoeken stalen van asbestverdacht materiaal. Zo gingen we stapsgewijs naar een correcte registratie van asbest in alle erfgoedobjecten.

Asbestbeleid

Asbest aanwezig in de meeste erfgoedcollecties

In de meeste erfgoedcollecties bevindt zich asbest, vaak verborgen en vergeten. Het merendeel van de asbesttoepassingen van vóór 1950 bevatten echter losse asbest en zijn intussen meestal in slechte staat, wat het risico op contaminatie bijzonder groot maakt.

Gezondheidsrisico

De microscopisch kleine asbestvezels kunnen voornamelijk in de longen schade veroorzaken. De fijne, ingeademde vezels vergaan niet en worden dus ingekapseld in de longblaasjes. Hoe meer asbestvezels ingeademd worden, hoe groter het risico op een vaak dodelijke asbestziekte.

De belangrijkste preventiemaatregel bestaat er dus in om het risico zo klein mogelijk te maken voor jezelf en jouw omgeving.

Wat mag je doen?

Je mag sporadische onderhoudswerken of herstellingen aan asbestverdachte toestellen uitvoeren, mits een zeer beperkte blootstelling aan asbest. Dat betekent:

• géén asbestverwijderingen,

• niet op regelmatige basis en

• geen acties met asbesttextiel of asbestpapier aangezien de vezelconcentratie bijzonder hoog is bij het manipuleren ervan.

Bescherm jezelf

Bescherm jezelf tijdens dergelijke werken uiteraard altijd met de nodige persoonlijke beschermingsmiddelen.

Draag een FFP3-masker

Het asbestrisico ligt voornamelijk in het inademen van de asbestvezels. Draag daarom een FFP3-masker en stofdichte handschoenen als je in contact komt met een asbestverdacht object. Een stofdichte overall is noodzakelijk in een gecontamineerde ruimte of bij zware arbeid zoals een verhuis of een ingrijpende actie. Reinig je gebruikte materiaal nadat je een asbestverdacht object hebt behandeld.

Bescherm je omgeving

Behandel het asbestobject voorzichtig, zodat de asbest niet vrijkomt. Ga na het behandelen van een asbestverdacht object met een vochtige doek of vochtig papier over de werktafel zodat contaminatie van de werkplek kan worden vermeden.

Wees bedachtzaam bij het opstapelen van asbeststof. Vroeg of laat moet de volle stofzuigerzak uit de asbeststofzuiger. Laat een asbestsaneerder komen om risicovolle taken uit te voeren en doe dit niet vlug even zelf.

Publicaties

ETWIE verspreidde de resultaten en lessons learned van het veldonderzoek niet alleen op een website, maar bracht die ook voor het voetlicht tijdens de studienamiddag 'Iedereen asbestwijs' en een hele rist publicaties:

• Samen met Histories werd de informatiebrochure 'Asbest in je erfgoedcollectie? Wegwijzer voor erfgoedvrijwilligers’ uitgebracht.

• Voor FARO, het Vlaams steunpunt voor Cultureel Erfgoed, werd een erfgoedwijzer over asbest ontwikkeld.

• De menselijke kant van het asbestverhaal werd door Johan de Vos van Stoff vzw verteld in de biografie van Christiane Thijs.

Internationale weerklank

Ons land mag dan de bedenkelijke reputatie hebben een asbestkampioen te zijn, ook elders werd asbest massaal verwerkt. Dat verklaart waarom ETWIE met het asbestproject ook internationaal in de kijker liep:

• In TICCIH Bulletin, het magazine van het International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage, schreef Joeri Januarius in oktober 2021 een bijdrage over de omgang met gevaarlijk erfgoed, waaronder asbest.

• Tijdens het TICCIH2022-congres 'Voorbij de obsoletie. Een duurzame toekomst voor industrieel erfgoed' in Canada deed Joeri Januarius het asbestproject uit de doeken voor meer dan tweehonderdvijftig deelnemers uit dertig landen.

• In mei 2021 gaf projectmedewerker Peter Loockx een korte presentatie (in het Engels) over asbest voor de Society for Industrial Archeology in de VS. Bekijk de presentatie hieronder.