Fabrikanten van medische instrumenten, apparatuur en toebehoren in Vlaanderen en Brussel 2022-2023

Sinds 2021 werkt ETWIE rond medisch erfgoed, in het kader van wetenschappelijk erfgoed. Omdat we heel wat objecten, instrumenten, toestellen, apotheekmateriaal in grotere en kleinere collecties tegenkwamen, wilden we weten of er fabrikanten van dit - nu - medisch erfgoed in Vlaanderen en Brussel van betekenis waren. Tegelijkertijd maakt ETWIE elk jaar een veldtekening rond een bepaalde tak van bedrijfserfgoed. We verbonden deze twee thema's en daarom presenteren we nu het onderzoek naar fabrikanten van medische instrumenten, apparatuur en toebehoren in Vlaanderen en Brussel, specifiek voor de periode tussen 1830 en 1960.

Hoe we dit onderzoek startten en op welke problemen we stootten, kan je hieronder lezen bij 'aanpak'.

Het onderzoek resulteerde in een richtinggevende - niet exhaustieve - overzichtslijst van fabrikanten verdeeld in specifieke productcategorieën.

Project in het kort:

• Titel: Veldtekening - fabrikanten van medische instrumenten, apparatuur en toebehoren in Vlaanderen en Brussel

• Locatie: Vlaanderen en Brussel

• Looptijd: 2022-2023

• Budget: structurele werking ETWIE

• Contactpersonen: robin@etwie.be, lieselot@etwie.be

Doel

De medische wereld gebruikt gespecialiseerde medische instrumenten, complexe toestellen en toebehoren met heel specifieke vereisten (zoals de mogelijkheid om het te steriliseren of steriel verpakt in voorraad te houden). Zeker Duitsland en Frankrijk waren belangrijke producenten van dit soort materiaal.

Maar waren er ook fabrikanten in België, meer bepaald in Vlaanderen en Brussel? Wat maakten ze dan? Hadden sommige bedrijven enen bepaalde specialisatie? En zijn er van die spelers materiaal in medische collecties en musea bewaard? Dat waren enkele van de vragen waarop we graag een antwoord wilden geven met dit onderzoek.

Resultaat

Het resultaat is tweeledig. Enerzijds maakten we een onderzoeksbalans. Daarin staat gesteld wat er al onderzocht is rond dit onderwerp en waar er nog blinde vlekken zijn. Deze onderzoeksbalans verscheen in 2022.

Na de onderzoeksbalans en een bronnenverkenning werd de focus aangescherpt. De prioriteit kwam te liggen op het uitwerken van een lijst fabrikanten van een brede waaier aan producten met een medische toepassing. We maakten dus aansluitend een uitgebreide lijst met fabrikanten gespreid over een breed assortiment van producten met een medische toepassing, verschenen in 2023. Sommigen daarvan voorzagen we reeds van een korte biografie, andere zijn nog te ontdekken en aan te vullen. Het opstellen van deze lijst, een basiselement voor verder onderzoek per bedrijf, bleek een veel grotere uitdaging te zijn dan tot nu toe het geval was voor veldtekeningen die een bepaalde nijverheidstak (kunstmest, textielerfgoed, kunststoffen, academisch erfgoed) in kaart brachten.

De bedrijven die nog actief zijn - of vandaag een onderdeeltje in een groter geheel - zullen we de komende jaren proberen bereiken en bezoeken om na te gaan of hier nog erfgoed van bewaard blijft. Wie weet zit er zelfs een bedrijfsbezoek in?

Deze lijst kan gebruikt worden om de bestaande medische collecties te toetsen, zeker nu er voor heel wat collecties waarderingen en verdere inventarisaties op til zijn. Het kan ook een vertrekpunt zijn om onderbelichte spelers gericht verder te onderzoeken.

Aanpak

Het onderzoek bleek complexer dan aanvankelijk ingeschat. De aanpak uit vorige veldtekeningen om een nijverheid of sector in kaart te brengen ging om diverse redenen niet op voor de fabrikanten van medische producten allerhande. Ook vertrekken vanuit de bestaande collecties lukte maar gedeeltelijk.

We bekeken hoe in andere landen zo'n lijst werd opgesteld, maar ook daar bleek dit een uitdaging te zijn. Uit noodzaak namen we de tijd om uitgebreid diverse bronnen waar we niet eerder mee gewerkt hebben te verkennen, raapten wat er bij elkaar te rapen viel uit inventarissen en collecties, doorzochten talloze catalogi van bibliotheken en publicaties, checkten heel wat objecten uit de collecties op naamplaatjes van fabrikanten. Zo puzzelden we dit alles bij elkaar om tot een overzicht te komen. Niet exhaustief en met nog heel wat verbetering mogelijk (zoals chronologisch sorteren), maar het is een goed en uitgebreid vertrekpunt.

Aangezien dit een geval is van 'de weg ernaartoe is haast even waardevol als de bestemming' lichten we in een aparte pagina ook de verkende paden en bronnen toe, met aandacht voor hun uitdagingen en/of potentieel. Dit kan andere onderzoekers op weg helpen of juist gericht naar een bepaalde bron wijzen. Of het kan bijvoorbeeld tot een gericht project om een bepaalde bron of serie als gezamenlijk project te ontsluiten, waar alle collecties medisch erfgoed baat bij zouden hebben.