Uit de kennisbank: RHoK Academie in Etterbeek

De kennisbank van ETWIE bestaat intussen zeven jaar. Ze bevat maar liefst 1620 fiches over mensen en organisaties - 'actoren' - die bezig zijn met technisch, wetenschappelijk of industrieel erfgoed. Dan zie je soms door het bos de bomen niet meer. Daarom laten we elke maand iemand in de kennisbank duiken, om er vervolgens één onderwerp uit te plukken en dit in de kijker te zetten.

Deze maand kiest Rudy De Graef, beeldend kunstenaar, zijn favoriete item: de RHOK Academie in Etterbeek. Via een meester-leerlingtraject leert Rudy De Graef momenteel de kneepjes van het steendrukken bij meester Ronald Joossen.

Het verhaal van Rudy De Graef

“Twee jaar geleden besloot ik samen met Ronald Joossen een aanvraag te doen voor een beurs voor het doorgeven van vakmanschap via het meester-leerlingtraject. Ik zou de leerling zijn en Ronald de meester, lithografie ons thema. Dat lukte wonderwel en momenteel werken we aan ons project ‘een lithografische verkenning’ dat je via www.steendruk.be kan volgen. Om het dossier voor te bereiden, zaten we vaak samen en deden we ook een aantal plaatsbezoeken.

Zo kwamen we ook in het RHoK, de academie voor beeldende en audiovisuele kunsten in Etterbeek, vlakbij het Museum Kunst & Geschiedenis, het voormalige Jubelparkmuseum. De academie ligt verscholen in het binnengebied van een bouwblok. De toegang is afgesloten door een mooie art-nouveaupoort. Architect Paul Hankar ontwierp deze poort oorspronkelijk voor de atelierwoning van kunstschilder Léon Bartholomée op de Tervurenlaan. Dit was de perfecte plek om de poort te recupereren. Ze lijkt te zeggen: "Hierachter gebeurt iets kunstzinnigs, iets ambachtelijks." Ronald kent deze plek heel goed. Als graficus specialiseerde hij er zich in de steendruk en volgde les bij Tsjechisch meesterlithograaf Rudolf Broulim, en later bij Hans Van Dijck. Ik was met Ronald al eerder in het RHoK geweest, maar dit plaatsbezoek, met een leerrijk gesprek met Hans Van Dijck en enkele studenten, maakte opnieuw een sterke indruk op mij.”

"De academie is immers ondergebracht in een industrieel pand dat architect Henri Wellens in 1905 ontwierp. Het rode bakstenen gebouw huisvestte toen ateliers voor steendruk, fotografie, boekbinden en vergulden. In dat pand was vanaf 1920 de voormalige drukkerij Phobel (La Phototypie Belge) werkzaam. Zij drukten onder andere gelegenheidsdrukwerk, kleurboeken, bordspelen en affiches op hun steendrukpersen. De vloer en het sheddak met beglaasd ijzeren gebinte van het atelier geven ook vandaag nog een goed beeld van de oude drukkerij. Na de stopzetting van het bedrijf in 1970 werd het gebouw aangekocht door het Ministerie van Onderwijs en Nederlandstalige cultuur, dat het begon te renoveren en aan het programma van een kunstschool begon aan te passen. Tot dit programma behoorde met name de herwaardering van oude technieken.

Nu vind je in dat oude atelier de afdeling Graffiekkunst. Studenten uit binnen- en buitenland beoefenen er naast zeef-, hoog- en diepdruk ook lithografie of steendruk, één van de druktechnieken waar deze academie voor bekend staat. Dat is mede dankzij de inbreng van oud-leraar Rudolf Broulim wiens Krause handpers nu in het RHoK staat. De kunstenaars werken er met offsetpersen zoals een lithopers van Zetaconte, maar ik zie er ook oudere lithografische persen, zoals een heel grote Mailänder sneldrukpers uit 1955. Ik vermoed dat die nog uit de oude Phobel-drukkerij stamt. In het midden van het atelier ligt in de kelder een indrukwekkende verzameling oude stenen verborgen. Ze wordt er gelukkig angstvalig gekoesterd! Af en toe worden enkele van deze oude stenen gerestaureerd en opnieuw gedrukt. De stenen bevatten opvallend veel afbeeldingen van bidprentjes en ganzenborden! Er staat ook nog een grote camera met balg waarmee men reproducties kon maken."

"Voor wie de sfeer van zo een oude drukkerij wil opsnuiven is dit de ideale plek. En dat mag je letterlijk nemen: je ruikt de inkt en dat is heerlijk. Je ontdekt er ook allerlei drukkerijtoestellen, zeefdruktafels, ets- en lithopersen en bijhorend alaam: lederen en rubberen inktrollen, inkttampons, slijptafels om de stenen op te schuren, kasten vol kleurrijke potten met drukinkten, Arabische gom, tekenmateriaal en allerlei andere benodigdheden. Rekken kreunen onder het gewicht van lithografische stenen in alle mogelijke formaten. De kunstenaars smeren ondertussen met opperste concentratie kleurrijke inkten uit op grote glasplaten of inktstenen. De muren hangen vol met drukproeven, op metalen rekken liggen verse drukken te drogen en de ladenkasten puilen uit met gedrukte edities. Ik zou het liefst van al onmiddellijk aan de slag gaan en hier nooit meer weggaan.

Maar Ronald heeft een beter idee. Hij troont me mee naar het Goudblommeke in Papier, een schitterend café in het hart van Brussel, waar we andere vormen van erfgoed consumeren. Dat is ook fijn."